چکیده

دین، عنصر جدایی ناپذیر جوامع انسانی است. دین مجموعه‌ی پیچیده ای از سه بعد اعتقادات، اخلاق و احکام است. بر این اساس، دین را نمی توان در بعد مناسکی اش خلاصه کرد. با اینحال، گاهی احکامی پدید می‌آیند که مورد تأیید دین نیستند. بنابراین لازم است این گونه از مناسک که با عنوان مذهبی اعتبار یافته‌اند شناخته شود. مهم‌تر آنکه باید معنای این گونه مناسک در باور مردمی که در انجام آن شرکت می‌کنند آشکار شود تا اگر انحرافی وجود دارد اصلاح گردد. بر اساس چنین ضرورتی بود که نگارنده بر مراسم چنار خونبار الموت قزوین، تمرکز کرد. درواقع مسأله‌ی اصلی این رساله این است که کنش‌هایی که در شب و روز دهم ماه محرم در روستای زرآباد الموت قزوین پیرامون درخت چنار خونبار انجام می‌شود در باور و اعتقاد عموم کنش‌گرانی که آنها را تجربه کرده‌اند چه معنایی دارد؟ به منظور دستیابی به این مهم، استراتژی پدیدارشناسی با رویکردی تفسیری انتخاب شد و روش مبتنی بر آن شکل گرفت. با استفاده از این روش، دو دسته از کنش گران در مراسم چنار خونبار به عنوان مشارکت کنندگانِ در تحقیق دعوت شد تا تجارب آنها از این مراسم بررسی و در نهایت با هم مقایسه گردد. درنهایت مشخص شد که سه عامل بافت، عناصر محیطی و بنیادهای نظری، مشارکت‌کنندگان این تحقیق را تحت تأثیر قرار داده است. مشارکت‌کنندگان ساکن قزوین تنها از افق مذهب به مراسم چنار خونبار نگریسته‌اند؛ درحالیکه، مشارکت‌کنندگان ساکن تهران در کنار مذهب در پرتو افق علم و سیاست نیز به پدیده‌ی مورد نظر این تحقیق توجه کرده‌اند. درنتیجه‌ی این بافت متفاوت، بنیادهای نظری متفاوتی نیز شکل گرفته است. درنتیجه، مشارکت‌کنندگان به انجام گونه‌های خاصی از کنش‌ها می‌پردازند، این گونه‌های خاص برای آنها معانی ویژه ای دارد و در نهایت پیامدهای ویژه‌ای نیز از انجام این کنش‌ها برایشان حاصل می‌شود. واژگان کلیدی:پدیدارشناسی،مناسک مذهبی، فرهنگ عامه،مراسم چنار خونبار.

دانش آموخته

• بهرام کلهر

استاد راهنما

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام