چکیده

مهدویت از جمله مباحث بحث برانگیز و قابل تأمل در عرصه ی تاریخ اسلام در ایران زمین به شمار می آید که در نهضت های قرون میانه این سرزمین تجلی ویژه ایی یافت . پژوهش حاضر با عنوان « بررسی اندیشه ی مهدویت در نهضت های اسلامی در ایران قرون هفت تا ده هجری قمری » بر آن است تا با مداقه و تجزیه و تحلیل شرایط مختلف سیاسی ، مذهبی ، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر آن دوران ، زمینه ی ایدئولوژی خاص چنین قیام هایی را به مبحث مهدوی گرایانه را کاوش نماید . در این راستا می توان تئوری دانشمند مسیحی هرایر دکمجیان در خصوص وقوع رستاخیز قیام هایی بنیادگرایانه که در پی شکل گیری دوران بحران پدید آمدند که در سایه قدرت گیری رهبری فرهمند شکل گرفتند ، تمسک جست . که در ذیل آن این پرسش بنیادین را مطرح نمود که از چه روی مهدویت و اندیشه مبتنی بر آن در نهضت های اسلامی ایران آن اعصار ، جلوه ایی خاص پیدا نمود . نوشتار حاضر ، در حوزه ی پژوهش در پی اثبات این فرضیه بر می آید که در پی ایجاد محیط بحران در جامعه ی ایران طی قرون هفت تا ده هـ . ق ، رهبران برخی نهضت های اسلامی ، پاسخ بنیادگرایانه به مشکلات موجود را در اندیشه ی مهدویت یافته و لذا آنان به این اندیشه تمسک جستند . در این سیر ، با واشکافی محیط بحران و شرایط خاص آن در ایران طی قرون 7 تا 10 هجری قمری ، در تطبیق آن با نظریه ی دکمجیان ، پاسخ بنیادگرایانه ی رهبران نهضت های اسلامی با اندیشه ی مهدویت همراه گردید و بدین سان فرضیه ی اصلی در پژوهش حاضر به اثبات گردید . کلید واژه : مهدویت ـ نهضت ـ صوفی گرایی ـ سربداران ـ حروفیه ـ مشعشعیان ـ مشروعیت ـ تضادطبقاتی .

دانش آموخته

• ملیحه عابدینی

  فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته تاریخ گرایش تاریخ اسلام دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تبلیغ و ارتباطات فرهنگی

استاد راهنما

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی