چکیده

موضوع پژوهش حاضر امیرمؤمنان علی(ع) و مخالفان سیاسی است، بدون استثنا همه حکومتها چه حق و چه باطل مخالف دارند، از جمله حکومت امام که در یکی از دشوارترین موقعیتهای سیاسی آغاز به کار کرد و افراد و گروههایی با حکومت آن حضرت به مخالفت پرداختند. مهمترین سؤال مطرح این پژوهش، چگونگی رفتار امیرمؤمنان با مخالفان سیاسی حکومتش میباشد. در پاسخ آن فرضیه‌ای مطرح میشود مبنی بر آنکه آن حضرت در برخورد با مخالفان سیاسی اش همواره شیوه مدارا را در پیش میگرفت اما هنگامی که مخالفان به معارضه پرداخته و راههای مسالمت‌آمیز امام با آنان بسته میشد، حضرت با قاطعیت برخورد میکرد. بنابراین رفتار و کنشهای امام علی در سه فصل بررسی میشود؛ فصل اول به تعریف مخالف سیاسی و تقسیم آن به مخالف سیاسی معارض و راهبرد برخورد حکومت با مخالفان و حقوق مخالفان و احکام فقهی در رابطه با معارضان میپردازد. فصل دوم در دو بخش به رابطه حکومت امیرمؤمنان علی و مخالفان سیاسی حکومتش می پردازد. الف - معرفی اجمالی حکومت امام اعم از چگونگی به حکومت رسیدن و مشکلات فراروی آن حضرت و راهکارهای اصلاحی ایشان. ب- معرفی مخالفان سیاسی، شامل قاعدین، ناکثین، قاسطین، مارقین، و علل مخالفت آنان. در فصل سوم پس از جداسازی مخالفان سیاسی غیر معارض (قاعدین، ناکثین تا زمانی که به بصره وارد میشوند و مارقین هنگامی که در قالب، یک تفکر افراطی بودند) از مخالفان معارض (ناکثین پس از ورود به بصره، مارقین پس از تهدید امنیت جامعه و قاسطین) به برخورد عملی و سخنان امام درباره آنها پرداخته شده است. در پایان، این پژوهش نتیجه میگیرد که امام علی در برخورد با مخالفان سیاسی غیر معارض شیوه مدارا به کار میگرفت از جمله آزادی اندیشه، رعایت حقوق اجتماعی، پرداخت حقوق از بیت المال و گفتگو با آنان و همچنین آن حضرت در برخورد با مخالفان سیاسی معارض تا جایی که امکان داشت شیوه مدارا و مسالمت‌آمیز به کار میگرفت و با اعزام پیک و ارسال نامه و گفتگو در ایجاد صلح و آشتی و هدایت آنان و نیز برای اتمام حجت میکوشید و هیچگاه آغازگر جنگ با آنان نبود، ولی آنگاه که مخالفان تمام راه‌های مسالمت آمیز را میبستند، امام به گفته خود (آخر الدواء الکی) با شدت و قاطعیت برخورد میکردند که صد البته هدفی جز حفظ دین نداشت و این از رفتار و گفتار حضرت هویدا است.

دانش آموخته

• محمدرضا فرخی

استاد راهنما

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام