این تحقیق بر آن است تا ضمن بررسی و استخراج مبانی، اهداف و انگیزهها، معیارها و اصول و قواعد اخلاقی مصرف، مدلی هنجاری و تئوریک برآمده از آموزههای اسلامی برای اخلاق مصرف، ارائه دهد، تا گامی در جهت اصلاح الگوی مصرف و تحقق مدل اسلامی ایرانی برای پیشرفت و توسعه همهجانبه برای جامعه اسلامی باشد. اخلاق مصرف از جمله رفتارهای پایدار افراد و خانوارها در حوزه زندگی اقتصادی و در مورد تخصیص درآمد و منابع مالی برای استفاده از کالاها و خدمات نهایی است. اخلاق مصرف به عنوان شاخهای از اخلاق کاربردی و زیرمجموعة اخلاق اقتصادی است که با رویکردهای سازمانی، اجتماعی، حرفهای و مصرف فرد و خانوار قابل بحث و بررسی است. و این تحقیق با رویکرد مصرف فرد و خانوار پیش رفته است. در این راستا، علیت به عنوان مبنای وجودشناختی، توحید برای مبنای خداشناختی؛ اعمیت عالم از مادی و مجرد، هدفمندی و نظام احسن، تفکیکناپزیری دنیا و آخرت، به عنوان مبانی جهانشناختی؛ همچنین اصالت و استکمالی بودن روح، هدفمندی، نیازمندی، اختیار و مسئولیت پذیری انسان برای مبانی انسانشناختی؛ و در نهایت خوددوستی به عنوان مبنای اخلاقی و تئوری هنجاری برگزیده شدند. و در ادامه هدف نهایی انسان در رفتارهای مصرف را سعادت جاودانی، و زندگی خوب و گوارا با ویژگیهای: عدالت اجتماعی، امنیت و رشد و پیشرفت همهجانبه به عنوان اهداف میانی انتخاب شده است. در بررسی معیار اخلاق مصرف به میانهروی با شاخصهای مصرف در حد کفاف و به اندازة نیازهای واقعی رسیدیم. و در خصوص مهمترین اصول و قواعد اخلاقی مصرف، چهار اصل: انفاق، زهد، قناعت و تقدیر معیشت به عنوان اصول لازم الاتباع، و قواعدی مثل: نهی از اسراف، نهی از اتراف، نهی از اقتار و نهی از طمع، به عنوانی اصول لازم الاجتناب، مورد بحث واقع شده است. در خاتمه ضمن بررسی روابط منطقی بین یکایک عناصر یاد شده و اثبات سازگاری آنها با همدیگر، مدل اخلاقی مصرف استخراج و اثبات شده که در صورت جامة عمل پوشیدن مدل، زندگی گواری توحیدی و با ویژگی سادهزیستی، همراه با پیشرفت همهجانبة اسلامی در دنیا تأمین، و سعادت اخروی به راحتی قابل دستیابی است. واژگان کلیدی: مدل اخلاقی، اخلاق مصرف، میانهروی، کفاف، نیاز، انفاق، زهد، قناعت.
استاد تمام گروه کلام و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران
استاد گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم
عضو هیات علمی و دانشیار گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي