چکیده

این مقاله با مشارکت عباسعلی عظیمی شوشتری نوشته شده است. انقلاب ها در مسیر استمرار، تکامل و اجراسازی اهداف خود با چالش های متعدد روبه رو بوده اند. بسیاری از این چالش ها مشابه اند و ازاین رو، در انقلاب های دیگر نیز تکرار شده اند؛ به ویژه اگر بسترهای وقوع آنها، یکسان بوده باشند. وجود چنین تشابهاتی، فرصت مناسبی را برای رهبران انقلاب های بعدی فراهم می آورد تا از تجارب آنها استفاده کنند. انقلاب مشروطه، از انقلاب های بزرگ دورۀ معاصر ایران است که با چالش های زیادی روبه رو شد که سرانجام، آن به انحراف انجامید. باتوجه به یکسانی بسترهای این رویداد با انقلاب اسلامی، مسئلۀ مقاله، مقایسۀ چالش های اجتماعی- سیاسی انقلاب مشروطه با انقلاب اسلامی است. احتمالا مورد مطالعۀ این پژوهش، در انقلاب اسلامی نیز تکرارشدنی است. ازاین رو، سؤال این است که وجوه تشابه چالش های انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی کدام اند؟ این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی تاریخی به دنبال پاسخ به این پرسش است. مهم ترین نتایج به دست آمده عبارت اند از: ۱٫ بزرگ نمایی اختلافات بین نخبگان اجتماعی-سیاسی و درگیرکردن بدنۀ جامعه؛ ۲٫ ایجاد فاصله بین نخبگان اجتماعی-سیاسی و رهبران انقلاب؛ ۳٫ پاسخ کاذب به نیازهای حقیقی جامعه و انحراف افکار عمومی. این سه شیوه، هم در دوران مشروطه و هم در دوران انقلاب اسلامی مشاهده می شود.

دانش آموخته

• حسین میرچراغ خانی