چکیده

این نوشتار با بررسی دیدگاه‌های سه مکتب عمده کلامی (معتزله، اشاعره و امامیه) درباره قاعده اصلح، زمینه‌ها و مبانی نظریه وجوب آن را مورد مطالعه و کنکاش قرار می‌دهد و با تبیین دیدگاه‌های گوناگون متکلمین اسلامی به بازیابی ریشه اختلاف آرا در این زمینه پرداخته و کوشش می‌کند بر اساس مبانی مشترک سه مکتب کلامی مزبور، راه حلی برای تقریب آرای موافقان قاعده اصلح و مخالفان آن عرضه نماید. مبنای مورد نظر این نوشته، تأکید بر ضرورت تنزیه خداوند است، که مورد اتفاق نظر همه متکلمان اسلامی است. ریشه اختلاف در بحث وجوب لطف و یا اصلح در واقع به اختلاف روش معرفت شناسانه متکلمان برمی‌گردد. امامیه و معتزله با تأکید بر روش عقل گرایانه و برون متنی و اشاعره با در پیش گرفتن روش نص گرایانه و درون متنی و تعبد به متون دینی به اثبات و نفی این قاعده پرداخته‌اند در واقع، اشاعره با همان مبنا و ادله‌ای که موافقان اصلح، به وجوب اصلح حکم نموده‌اند، یعنی ضرورت تنزیه خداوند، به نفی آن پرداخته‌اند. بنابراین این اختلاف در واقع روش شناختی است و به اختلاف در رویکرد عقلانی و یا وحیانی به مسایل کلامی برمی‌گردد، که اگر این اختلاف مبنایی حل شود، ثمرات شیرینی برای نهضت تقریب در پی خواهد داشت.

دانش آموخته

• مهدی نکوئی سامانی