چکیده

این مقاله با مشارکت محمد حسن اخلاقی نوشته شده است.بنابر یک تحلیل که از سوی تعدادی جامعه شناس ایتالیایی مطرح شده، تغییرات اجتماعی نتیجه تصمیمات و اقداماتی است که از سوی نخبگان جامعه به اجرا گذاشته می شود. به دیگر سخن، دگرگونی اجتماعی را باید در جایگزینی نخبگان حاکم توسط نخبگان جدید در جامعه جست وجو کرد و توده مردم بعید است بتوانند منشا دگرگونی در جامعه باشند. جست وجوی دیدگاه قرآن کریم در باب نخبگان و تاثیر و جایگاه ایشان در تغییر نهادها و ساختارهای اجتماعی، در واقع، پرسشی است که این کوشش به دنبال یافتن پاسخی برای آن است و می کوشد تا با تدبر در آیات، جوابی قانع کننده برای آن بیابد. وجود واژگانی، نظیر، «الملا»، «مترفین»، «احبار»، «رهبان» و «قسیس» در قرآن کریم حاکی از نگاه خاص قرآن به این افراد به عنوان نخبگان حاکم در جامعه است. از دید قرآن، از یک منظر، تاریخ بشر جدالی بین نخبگان حق (پیامبران و مصلحان تاریخ) و نخبگان باطل (نخبگان حامی ساختارها و روابط اجتماعی موجود) است. پیامبران الهی و آموزه های عدالت محور ایشان پیوسته، آگاهی بخش توده مردم در راستای ایستادگی در برابر نخبگان حاکم بوده اند. تلاش های این عده از نخبگان هرچند به صورت مقطعی و در مقیاسی نه چندان بزرگ، باعث ایجاد تغییرات عادلانه در ساختارها و روابط اجتماعی بوده و هستند.

استاد

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام