اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
بررسی سازگاری «امتناع نامتناهی بالفعل» با «امکان نامتناهی بودن زمان و حوادث گذشته»
1401,علمی پژوهشی
چکیده
مسأله آغازمندی زمانی جهان، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. اکثر فلاسفه، امکان آغازمندی زمانی جهان را نفی کرده و سلسله زمان و حوادث گذشته را نامتناهی دانسته‌اند. در مقابل، متکلّمین برای جهان خلقت، آغازی زمانی قائلند. امکان یا امتناع نامتناهی بالفعل از اشیاء نیز مسأله دیگری است که در بین متفکرین محل اختلاف بوده است. متکلمین قائل به امتناع بوده‌اند، اما اکثر فلاسفه شروطی برای امتناع ذکر کرده‌اند. با این وجود، ضرورت وجود نامتناهی بالفعل شیء، در بین متأخرین طرفدارانی دارد. در پی تلاش‌های کانتور پذیرفته شد که نامتناهی بالفعل، از لحاظ منطقی قابل اثبات و یا ابطال نیست. اکنون اکثر ریاضی‌دانان معاصر، برهان‌ناپذیری و تصمیم‌ناپذیریِ نامتناهی بالفعل را پذیرفته‌اند. ارسطو از یک طرف، وجود نامتناهی بالفعل شیء که مجتمع در وجود باشند را محال می‌داند و از طرف دیگر، برای زمان، آغازی قائل نیست و آن را نامتناهی دانسته و اتصال جسم و پیوستگی زمان را نیز پذیرفته است. فیلسوفان بزرگی مانند ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا نیز در این باره با وی هم‌عقیده‌اند. در این نوشتار، در قالب یک برهان نشان داده می‌شود که دستگاه فکری ارسطو شامل گزاره‌های مذکور، دستگاهی ناسازگار است.