چکیده

نهضت مشروطه، از تحولات مهم تاریخ معاصر ایران است که ابتدا، از سوى عالمان دینى و با شعار »عدالتخواهى» بنیان گذارده شد و در ادامه، شعار »مشروطهخواهى» به جاى آن نشست. در نهضت یاد شده، جریانِ اجتهادى شیعه با دو برداشت: الگوى »مشروطه» و »مشروعه» فعالیت چشمگیرى داشته است. مرجع تقلید جریان مشروطهخواه، آخوند خراسانى و نظریهپرداز آن، علامه نایینى و مرجع تقلید جریان مشروعهخواه، آیتالله سیّد محمدکاظم طباطبایى یزدى و نظریهپرداز آن، آیتالله شیخ فضلالله نورى بودهاند. سیر تحولات نهضت مشروطه، بویژه پس از اعدام شیخ فضل الله نورى به سمت و سویى رفت که بسیارى از رهبران دینى مشروطهخواه، از دیدگاه خود مبنى بر حمایت از مشروطهطلبان غیردینى، پشیمان شدند و در این زمان، اقبال عمومى مردم به مرجعیت سیّد یزدى صورت گرفت. شکست نهضت مشروطه باعث شده تا فرایند تحقیق و پژوهش در این خصوص همواره به گونهاى پیش رود که از جریان مشروعه دفاع شود و جریان مشروطه به بوته نقد گذاشته شود. این در حالى است که ضمن اذعان بر »حقانیت» دیدگاه مشروعه، بویژه در ظرف تاریخى نهضت مشروطه، به نظر مىرسد »اصالت» دیدگاه مشروطه به مثابه یک ملاک و قاعده براى حرکت در تاریخ، بیشتر از دیدگاه مشروعه باشد. بررسى تحولات تاریخ معاصر در سده پس از نهضت مشروطه، به خوبى نشان مىدهد که کارآمدى دیدگاه مشروطه در این دوره بیشتر از کارآمدى دیدگاه مشروعه بوده است.

استاد

• احمد رهدار

  عضو هیات علمی گروه مطالعات سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام