چکیده

هنر معماری از لحاظ تاریخی، در زمره نخستین هنرهایی بود که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار کند و با عنوان معماری اسلامی ‌گسترش یابد. با ورود اسلام به ‌ایران بناهای آرامگاهی بعد از مساجد، رایج‌ترین نوع بنای عمومی بود که ظهور چشمگیری داشت. هنرمندان و معماران ایرانی در سایه مفاهیم اسلامی و آموزه‌های اهل بیت (ع)‌‌ این هنر ماندگار را در سراسر ایران اسلامی به یادگار گذاشتند. معماری ایرانی- اسلامی در فرهنگ تشیّع نیز میراث گرانقدری است که ‌از نسل‌های گذشته به یادگار مانده‌ و نمونه‌های ارزشمند آن در قالب «معماری تدفینی شیعی»، مخصوصا بقاع متبرکه ‌امامزادگان (ع) در شهرهای تاریخی ایران به خوبی قابل مشاهده ‌است. از طرفی عناصر هویت‌ساز به‌کار رفته در مرقد امامزادگان (ع) علاوه‌بر کارکرد سازه‌ای، هنری و تاریخی دارای کارکرد ارتباطی جهت تبلیغ و گسترش آموزه‌های اهل بیت (ع) و باورهای تشیّع نیز هستند. از این‌رو در این پژوهش با تکیه بر مفاهیم برگرفته‌ از دانش معماری به بررسی مفهوم و شاخصه‌های عناصر هویت‌ساز در معماری تدفینی شیعی پرداخته تا ابعاد مختلف و جنبه‌های آن وضوح بیشتری یابد، سپس نمونه‌هایی در اقلیم فلات مرکزی ایران واقع در استان قم و استان مرکزی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. برای گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز جهت پاسخ گفتن به پرسش‌های تحقیق نیز از شیوه ‌اسنادی و میدانی کمک گرفته شده‌ است. و در نهایت چنین نتیجه می‌شود که‌ از جمله کارکردهای عناصر هویت‌ساز، تبلیغ و گسترش مذهب تشیّع می‌باشد.

دانش آموخته

• حمیدرضا نژاد رمضانی