چکیده

درباره سفر پر رمز و راز امام رضا (علیه‌السلام) این سوال جدی مطرح است که با اینکه حضرت از توطئه‌های مامون خبر داشتند و بارها و بارها به شهادت خودشان، به دست مامون اشاره کرده بودند، اما باز هم بار این سفر دور و دراز و بی‌بازگشت را بستند و به ایران هجرت فرمودند. آیا می‌توان ادعا کرد که تنها علت آمدن حضرت دعوت مامون و پذیرفتن سفر اجباری از طرف امام بود یا این که این سفر حضرت دارای لایه‌های پوشیده‌ای هم هست که می‌توان دلایل این هجرت را در میان آن لایه‌ها جست و جو نمود. در این پژوهش به چند عامل دیگر برای آمدن امام رضا (علیه‌السلام) به ایران و این که اجبار مامون شرط لازم برای این سفر بوده اما شرط کافی نبوده است، خواهیم پرداخت. خلاصه ماشینی: "علمی فرهنگی خویش باعث انتقال مرکز تشیع از مدینه و کوفه و نجف به ایران خصوصا مرو و قم شدند و فرهنگ علوی رضوی را جایگزین فرهنگ ساسانی عباسی نمودند لذا لازم به یادآوری است که شرط کافی برای سفر امام به ایران اطاعت از امر الهی که همان امر هدایتگری امت اسلامی می‌باشد نه اجبار مامون که شرط لازم بود. امام رضا (علیه‌السلام) بر اساس پراکندگی شیعیان در سراسر دنیا، خصوصا علویانی که این همه در معرض کشت و کشتار و بی‌حرمتی بودند، باید پایگاهی برای انسجام بخشیدن به آنها ایجاد می‌کردند تا به وسیله همین علویان اهداف امام پی‌گیری شود و شیعه بعد از امام (علیه‌السلام) توسط همین علویان و فرزندان و خویشان آن حضرت که بعدا به ایران مهاجرت خواهند کرد اداره گردد. در واقع بر مبنای اندیشه‌های شیعی، امام رضا (علیه‌السلام) به عنوان حجت خدا بر زمین، با سفر به خراسان به نبرد با کفر و الحاد شتافتند و آنچه در تاریخ به عنوان اجبار مأمون آورده شده، هر چند که شرط لازم برای این امر است، لیکن به هیچ وجه نمی‌تواند به عنوان شرط کافی تلقی شود، اگر حکمت و عزت و اصل دین‌مداری امام در کار نمی‌بود، امام می‌توانست با مأمون طور دیگری سلوک کند، اما علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) امام و پیشوا و مقتدای مسلمین بود که با ایثار جان خود و کارهای تبلیغی و علمی، به مقابله با حکومت جائر و غاصب مأمون پرداخته و به مباحثه با اعاظم علمای کفر رفت و پشت همه آ‌ها را به خاک رساند و دقیقا از همین روست که در روایات علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام)، به عنوان عالم آل محمد)صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) معرفی شده‌ است."

دانش آموخته

• منیژه مهکی