چکیده

در این مقاله آقاى سجادى به چهار مؤلفه حزب اشاره مى‏کند و نسبت اسلام را با یکى از مؤلفه‏ها، یعنى کثرت‏گرایى سیاسى مى‏سنجد. به نظر وى کثرت‏گرایى محدود اعتقادى و اجتهاد تخطئه ‏پذیر، از مبانى‏اى هستند که امکان پیدایش تکثر سیاسى و احزاب را در جامعه اسلامى فراهم مى‏کنند. در بررسي نسبت دين (اسلام) و تحزب، دو نوع ديدگاه يا تلقي مطرح است: برخي با تأكيد بر مفهوم «حزب» و كاربرد اين واژه در متون ديني، تلاش مي‏كنند تا رويكرد اسلام را در اين زمينه به بحث بگذارند. اين نوع تلقي نسبت به موضوع، با مشكلات خاصي همراه است كه از آن جمله مي‏توان به عدم انطباق محتوايي اين مفهوم با موضوع اشاره كرد. رويكرد حاضر در اين نوشتار، به گونه‏اي متفاوت تلاش مي‏كند تا از طريق عملياتي نمودن تعريف حزب و شاخص‏سازي براي اين مفهوم، عناصر و مؤلفه‏هاي مقوم آن را از منظر ديني به بحث بگذارد تا دريابد كه آيا مي‏توان در جوامع و فرهنگ غيردموكراتيك از نظام حزبي سخن گفت؟ در حالي كه عده‏اي از پژوهش‏گران غربي نوعي ملازمه دوسويه ميان نظام حزبي و دموكراسي ايجاد مي‏كنند، عده‏اي ديگر ميان آن دو جدايي انداخته، با نگرش نخبه‏گرايانه، وجود عده‏اي از نخبگان را كه براي دست‏يابي به قدرت با هم به رقابت مي‏پردازند، به عنوان پيش‏زمينه تحقق نظام حزبي مطرح مي‏نمايند. در مجموع مي‏توان نسبت به خاستگاه و پيش‏بايسته‏هاي حزب از سه رويكرد عام و نسبتا مشهور ياد كرد: ۱٫ «رويكرد نهادي» كه حزب را با شكل‏گيري نهادهاي جديد سياسي نظير پارلمان پيوند مي‏دهد؛ ۲٫ «رويكرد بحران» كه از توالي پنج نوع بحران (هويت، مشاركت، مشروعيت، توزيع منابع و دخالت دولت) و نحوه مواجهه با آن، به عنوان خاستگاه احزاب سخن مي‏گويد؛ ۳٫ «رويكرد نوسازي» كه شكل‏گيري احزاب سياسي را با توسعه و نوسازي مرتبط دانسته و معتقد است كه احزاب سياسي تنها زماني زمينه تحقق پيدا مي‏كنند كه اقداماتي در جهت نوسازي به عمل آورند.

استاد

• سید عبدالقیوم سجادی

  دانش آموخته و همکار آموزشی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / نمایندهٔ مردم ولایت غزنی در دوره شانزدهم (پارلمان افغانستان) / رئیس دانشگاه خاتم النبیین (ص) کابل

دانش آموخته