چکیده

مفهوم و چگونگی و ارزیابی پیوندهای کلام از جمله موضوعاتی است که در یکی دو دهه اخیر مورد توجه تاریخ‌پژوهان کشورمان قرار گرفته است. یکی از چالش‌های جدی تاریخ‌نگاری با نگاه دینی همین نکته؛ یعنی چگونگی جمع بین تاریخ‌نگاری غیرجانبدارانه و علمی و عینی همزمان با باورهای دینی به‌ویژه درباره زندگی معصومان(علیهم السلام) است. برای مثال گفته می‌شود تاریخ‌پژوهان زندگی معصومان(علیهم السلام) بر اساس پیش‌فرض‌های کلامی خود بی‌اینکه زحمت حتی یک صفحه مطالعه تاریخ را بر خود هموار کنند، حکم به نادرست‌بودن برخی از گزاره‌های تاریخی ناسازگار با شأن امام معصوم(علیه السلام) در تفکر شیعی می‌کنند و این کار اصالت علمی دانش تاریخ را زیر سؤال می‌برد. «نگاه کلامی به تاریخ» یا «کلام‌زدگی تاریخ» از جمله تعابیری است که به منزله نقد و حتی گاه به‌مثابه یک دشنام، با زبانی آرام یا گزنده، گاهی متوجه تاریخ‌پژوهان دین‌باور است. از سوی دیگر کسانی هم که از نگاه تاریخ‌نگاری همراه پایبندی به باورهای کلامی دفاع می‌کنند، به همان اندازه از بایستگی پاسداشت گوهر علمی دانش تاریخ هم دفاع می‌کنند و آن را وظیفه خود می‌شمرند. به نظر می‌رسد بخشی قابل توجه از این اختلاف عمیق، ریشه در تصویرنشدن درست صورت مسئله دارد و اگر مفهوم کلامی‌بودن دانش تاریخ به‌درستی تبیین شود، بسیاری از اختلاف‌نظرها در این‌باره از میان می‌رود.

استاد

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام