چکیده

موضوع و اهمیت آن: اسلام و مسیحیت به عنوان دو دین سرچشمه گرفته از هستی مطلق، كه این مبشّر آن و آن مصدق این است، وظیفه‌ای را در جهان معاصر به دوش می‌كشند، و آن این‌كه هر دو برآنند تا انسان تهی‌شده از معنویت و غرقه در روزمره‌گی را به جهان غیب متصل كنند و ارزش‌هایی فراتر از فهم او بدو بنمایند و این فصل مشترك هر دوست. البته این مطلب به معنای تزكیه مسیحیت از انحرافات مورد ابتلای آن نیست، بلكه می‌تواند عاملی باشد در جهت شناخت و فهم جلوه‌ها و جنبه‌های تحریف‌ها. اما از آنجا كه مادیت امروز به هر سببی بر ادیان الهی، یكسان می‌تازد، شناخت و حفظ مبانی فكری و الهی آن‌ها ضروری می‌نماید. «مبانی فلسفه مسیحیت» كتابی است كه نگارنده آن، فیلسوفان متألّه مسیحی، اتین ژیلسون درصدد آن است تا فهم بیشتری از مبانی فلسفه و كلام مسیحیت و نحوه تحلیل مسائل آن در این دین به دست دهد. مركز مطالعات و تحقیقات اسلامی نیز در پی شناساندن مسائل روز فكری، همت بر ترجمه آن ورزیده تا بابی باشد برای فهم كیفیت تحلیل مبانی فكری. نویسنده كتاب، با توجه به این دو نكته كه اولاً، فلسفه مسیحیت یك واقعیت تاریخی بوده و عبارت است از نظریه‌پردازی‌های متكلمان در باب مسائل قابل دسترسی برای عقل طبیعی، و دوماً، مصداق بارز و بی‌همتای فلسفه مسیحیت، مكتب اصیل توماس آكویناس می‌باشد، سعی می‌كند با توسل به فلسفه آكویناس كه شدیداً متأثر از فلسفه ابن‌سینا و ارسطوست به دفاع از ارزش‌های دینی بپردازد. ویژگی‌های اثر: وجه امتیاز این كتاب، یكی آن است كه نویسنده آن، اتین ژیلسون، فیلسوف معروف و مروج و مدافع حیات عقلانی مسیحیت، متخصص در كار تحلیل مبانی بوده، از این رو، تحلیل‌های او كه بعضاً شباهت‌هایی با مبانی فلسفی و كلامی اسلامی دارد، راه‌گشای مناسبی در این نوع كار بوده و منبع مناسبی برای فهم كیفیت تحلیل مبانی فكری است. وجه دیگر آن كه عناصر پایه‌ای مبانی فلسفه یك دین از قبیل مسئله وجود، وحی و تعلیم مقدس، وجود خدا و براهین اثبات خدا و ... مورد بررسی واقع شده است و عموماً مطالب این كتاب همان است كه در فلسفه اسلامی نیز مطرح است به جز پاره‌ای از موارد همچون تثلیث كه خود نویسنده آن را تعبد صرف و راز دانسته است. روش تحقیق: البته اتین ژیلسون خود از نظریه‌پردازان و فیلسوفان مسیحی می‌باشد كه علاقه خاصی به مكتب آكویناس دارد. وی در این اثر به صورت تحلیلی به برخی مسائل عمده فلسفی كه در فلسفه و فلسفه‌ورزی در دین نقش عمده داشته و مفاهیم كلیدی به حساب می‌آیند، با تكیه بر افكار و روش خردورزی آكویناس، پرداخته و آن‌ها را تفسیر و تبیین می‌نماید در واقع روش او تحلیل مفاهیم و مبانی فلسفه آكویناس و تشریح آن‌ها می‌باشد كه راهی است برای فهم فلسفی و كیفیت شرح و تحلیل مبانی فلسفی به خصوص در حوزه خردورزی دینی. نتیجه اثر: چنان‌كه اشاره شد، تحلیل‌های نویسنده مبتنی بر اندیشه‌های فلسفی توماس آكویناس می‌باشد كه به نوبه خود متأثر از اندیشه‌ ابن‌سینایی و ارسطویی است. ژیلسون معتقد است دین مسیحیت قدرت ارائه استنباط‌های مابعدالطبیعی و دگرگون‌سازی فلسفه را دارد، كه بخشی از آن وجود خدای یكتا، نامتناهی، بسیط، خالق، مختار و علت فاعلی با قدرت مطلقه، نیز، وجود انسان به عنوان تركیبی از نفس و بدن و موجودی مختار، می‌باشد. وی می‌گوید هاله‌ای از مشكلات، مطالعه و تعلیم فلسفه مسیحی را دربرگرفته‌اند، من جمله، پیش‌فرض‌ فهم فلسفه مسیحی ساختاری كه فلسفه ارسطو است. علاوه بر آن روش كلامی فیلسوفان و متكلمان بزرگ، از جمله آكویناس می‌باشد، و در راستای حل این مشكلات نویسنده سعی در تحلیل مفاهیم كلیدی می‌نماید تا با مبادی و عناصر بنیادین این اندیشه حاصل آید. مباحث اصلی كتاب: عمده‌ترین سرفصل‌های كتاب عبارتند از: بخش اول: وحی و معلم مسیحیت، بخش دوم: خدا، بخش سوم: وجود و بخش چهارم:‌ انسان. در بخش اول مطالعه در باب توماس آكویناس، اندیشه و اهمیت افكار او، روش او و غیره آورده شده است. در بخش دوم و در بحث از خدا، مباحثی را، از قبیل عدم بداهت وجود خدا، قابل اثبات بودن وجود خدا، براهین اثبات، رهبردهای متافیزیكی به شناخت خدا، ذات خدا و ... مطرح می‌نماید. بخش سوم كتاب اختصاص دارد به مباحث وجود كه در آن به مسائلی چون خدا و امور متعالی، وجود و خلقت و وجود و علیت پرداخته می‌شود. در بخش چهارم، مباحث مربوط به انسان از قبیل، نفس انسان، انسان و معرفت، انسان و اراده و انسان و جامعه مطرح شده‌اند. در پایان نیز یادداشت‌ها و منابع مؤلف آورده شده‌اند.

استاد

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام