چکیده

در این کتاب مفاهیم، مقوله‌ها، تعابیر و مباحث عرفان نظری تعریف و تشریح گردیده است. اثر حاضر برای دانشجویان رشته الهیات با گرایش فلسفه و عرفان در نظر گرفته شده است. نگارنده در فصل اول عرفان را تعریف کرده و این نکته را متذکر می‌گردد که عرفان اسلامی بر یک سلسله اصول و مبانی استوار گردیده که خدای سبحان از حیث اسماء و صفات و مظاهر، احوال مبدأ و معاد و حقایق عالم بخشی از آن‌هاست. وی از عرفان عملی و نظری به عنوان دوشاخه اصلی عرفان سخن به میان آورده که شناخت مراحل سیر و سلوک و طی کردن منازل و مقامات آن در حوزه عرفان عملی قرار دارد. تفاوت عرفان نظری با فلسفه و کلام و عرفان عملی با اخلاق مبحث دیگری است که نویسنده بدان پرداخته به مخاطبان نشان می‌دهد که این‌ها در عین تفاوت‌های شکلی و محتوایی با یکدیگر به طرق مختلف هدف و مقصود معینی را دنبال می‌کنند. مؤلف در فصل بعد راجع به عرفان و تصوف، مایه‌های عرفان اسلامی، رابطه عرفان با علوم دیگر، رابطه عرفان و فلسفه و تعامل و دادوستدی که این دو علم با هم دارند و نیز ارتباط میان عرفان و تفسیر و حدیث سخن می‌گوید. نویسنده در گفتار بعدی به معرفی شرح حال، خصوصیات و سرگذشت عرفای اسلامی از قرن دوم هجری تا سده دهم پرداخته که در میان آن‌ها ابراهیم ادهم، بایزید بسطامی، منصور حلاج، شیخ ابوالحسن خرقانی، عین‌القضاة همدانی، شیخ فریدالدین عطار، محیی‌الدین ابن‌عربی و مولوی دیده می‌شود. وی در فصل بعد رشته سخن را به مطالعه و بررسی عرفان عملی، سفرهای عرفانی، منازل و مقامات سلوک، درجات عرفان و تمرین‌هایی که سالک بایستی انجام دهد، دنبال می‌کند. نگارنده از وحدت شخصی وجود با عنوان مهم‌ترین مبحث عرفان نظری یاد کرده و اطلاقات وجود، انواع حیثیات و حیث تقییدی را تعریف و آن‌ها را دسته‌بندی می‌کند. تمثیل‌های و تمسک‌‌های عرفا برای درک وحدت شخصی وجود نظیر مثال به صورت آینه، موج و دریا، شراب و جام و سایر تمثیل‌ها در مبحث بعد گنجانده شده و مؤلف در پایان درباره دلایل عرفا در باب وحدت شخصی وجود، ظهور و تجلی و مراتب و تعیّنات، انسان کامل و ویژگی‌های آن بحث می‌کند.

استاد

• حسن معلمی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام