چکیده

کتاب حاکمیت و حکمرانی در نهج‌البلاغه، گزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها، حکمت‌ها و کلمات قصار امیرالمومنین علی (ع) است. محتوای ژرف و عمیق در قالب الفاظ و عبارت‌های فصیح و بلیغ همراه با جامعیت مطالب، از این کتاب ارزشمند اثری جاودانه ساخته است. به اعتراف دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان که محضر نهج‌البلاغه را درک کرده‌اند، نه تنها گذشت زمان نتوانسته از طراوت و تازگی نهج‌البلاغه بکاهد و آن را کهنه و فرسوده سازد؛ بلکه بیانات، تحلیل‌ها و محتوای عمیق آن چنان است که گویی همین امروز حضرت آن‌ها را بیان کرده است. بی‌تردید نهج‌البلاغه بعد از قرآن کریم، یکی از گران قدرترین و ارزشمندترین میراث مکتوب اسلام است. این کتاب مجموعه‌ای به ابعاد وجودی یک انسان کامل است. جوامع بشری به‌ویژه نسل جوان باید با الگوگیری از شخصیت جامع حضرت علی (ع) به عنوان یک انسان کامل، زندگی فردی و اجتماعی خود را بسازند. این نوشتار تنها از منظر «سیاست و حکومت» به نهج‌البلاغه نگریسته است. وقتی از این منظر به نهج‌البلاغه می‌نگریم، امام را حاکم و رهبری مقتدر و آگاه می‌بینیم که آئین کشورداری را برای استانداران، فرمانداران و تمامی کارگزاران حکومت خود بیان می‌کند. امام علی علیه السلام در نهج البلاغه و به‌ویژه در نامه ۵۳ (عهدنامه مالک اشتر) سیاست دینی، اصول و ارزش‌ها، اهداف و آرمان‌ها، تکالیف و وظایف حاکمان و مردم، مفهوم، جایگاه و مشروعیت حکومت‌ها را به طور دقیق تبیین کرده است. از اهداف آموزشی کتاب حاکمیت و حکمرانی در نهج‌البلاغه، آشنایی دانش‌پژوهان با اندیشه‌های ناب و ژرف امام علی علیه السلام در خصوص سیاست دینی، مبانی، اصول و ارزش‌های حکومت دینی است. در بخشی از کتاب حاکمیت و حکمرانی در نهج‌البلاغه می‌خوانیم: امام علی علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر، امنیت همه‌جانبه و فراگیر تولیدکنندگان، عرضه‌کنندگان، توزیع‌کنندگان، بازرگانان، مصرف‌کنندگان و دیگران را گوشزد می‌کند و می‌فرماید: «تو را سفارش می‌کنم که بازرگانان و صاحبان صنایع را به نیکوکاری سفارش کن؛ بازرگانانی که در شهر ساکنند یا آنان که همواره در سیر و کوچ کردن هستند. و بازرگانانی را که با نیروی جسمانی کار می‌کنند؛ چرا که آنان منابع اصلی سود و پدید آورندگان وسایل زندگی و آسایش و آورندگان وسایل زندگی از نقاط دور دست و دشوار مانند بیابان‌ها و دریاها، دشت‌ها و کوهستان‌ها و جاهایی هستند که مردم در آن زندگی نمی‌کنند یا توانایی رفتن به آن‌جا را ندارند. بازرگانان مردمی آرامند، پس از ستیزه‌جویی آنان ترسی وجود نخواهد داشت؛ آنان مردمی هستند که فتنه‌انگیزی ندارند؛ در کار آن‌ها چه در شهری که تو به سر می‌بری یا در شهرهای دیگر زندگی می‌کنند، بیندیش با توجه به آن‌چه که یادآور شدم این را هم بدان که در میان بازرگانان، کسانی هستند که تنگ‌نظر، بدمعامله، بخیل و احتکارکننده‌اند که تنها با زورگویی به سود خود می‌اندیشند و کالا را به قیمتی که می‌خواهند، می‌فروشند. این سودجویی و گران‌فروشی برای همه افراد جامعه زیان‌بار و عیب بزرگی برای زمامدار است، پس از احتکار کالا جلوگیری کن؛ زیرا رسول خدا (ص) از آن جلوگیری می‌کرد؛ خرید و فروش در جامعه اسلامی باید به سادگی و برابر موازین عدالت و با نرخ‌هایی که به فروشنده و خریدار زیانی نرساند، انجام گیرد؛ کسی را که پس از بخشنامه تو احتکار کند، مجازات کن تا عبرت دیگران شود؛ اما در کیفر او زیاده‌روی نکن.

دانش آموخته

• محمد مهدی باباپور گل افشانی

  دانشیار دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی