چکیده

«تصویر شیعه در دایره المعارف امریکانا» که به ترجمه و نقد مقالات شیعی دائرةالمعارف امریکانا اختصاص دارد؛ حدود ۱۰۰ مقاله و مدخل نگاشته شده در این دایره المعارف پیرامون تشیع ترجمه، نقد و بررسی شده است. در این مقدمه این پژوهش و در معرفی دایره المعارف آمریکانا آمده است: دایره المعارف امریکانا قدیمی‌ترین دایره المعارف انگلیسی زبان جهان به شمار می‌رود و طبعاً به لحاظ این قدمت از اعتبار و اشتهار ویژه‌ای در میان دائرةالمعارف‌های عمومی جهان برخوردار است. این دائرةالمعارف توسط یک آلمانی تبعید شده به ایالت بوستون امریکا بنام فرانسیس لیبر در سال ١٨٢٩ پایه‌گذاری گردید. اگرچه چاپ اول آن ١٣ جلد بود ولی امروزه تا مرز ٣٠ جلد رسیده است که حاوی ٤٥٠٠٠ مقاله می‌باشد و ٦٥٠٠ محقق در نوشتن مقالات آن مشارکت داشته‌اند. از این حجم بخش مربوط به تشیع و شیعیان تنها ٩٣ مقاله را تشکیل می‌دهد که تعداد ٢٢ تای آن بدون ذکر نام نویسنده آورده شده است. در میان نویسندگان این مقالات نام برخی از اسلام‌شناسان معروف مغرب‌زمین همانند مونتگمری وات و بازورث نیز دیده می‌شود. در این پژوهش مداخل گوناگون دایره المعارف آمریکانا شامل اشخاص، وقایع، مکان‌ها و … مهم که به نوعی با مذهب تشیع در ارتباط هستند به ترتیب حروف الفبا ترجمه، نقد، تحلیل و بررسی شده‌اند. برخی از این مداخل عبارتند از: محمد «ص»، اسلام، تشیع، عاشورا، کربلا، ایران، تصوف، امامیه، اهل سنت، اسماعیلیه، بنی هاشم، علی «ع»، جهاد، خدیجه «س»، فاطمه «س»، حسن «ع»، حسین «ع»، مهدی «عج» و…برای آشنایی با نحوه نگارش مقالات دایره المعارف و همچنین نحوه بررسی، تحلیل و نقد این مقالات توسط پژوهشگران انجام دهنده این پژوهش، چند مدخل مهم مورد بررسی و اشاره قرار می‌گیرد. مدخل اسلام: این مدخل طولانی توسط چارلز جی. آدامز استاد دانشگاه مک گیل کانادا نوشته شده و نگارنده در آن با استفاده از منابع تاریخی که عمدتاً توسط مستشرقین غربی نگاشته شده و یا مورد تائید آنان است، تاریخ زندگی پیامبر اکرم «ص» را گزارش داده است. در ادامه و با همین روش و سیاق مختصری از عقاید اسلام شامل توحید، نبوت، معاد و … تشریح شده است. در ادامه ناقد و بررسی کننده این مقاله در ۴۴ محور محتویات نگاشته شده توسط چارلز جی. آدامز را نقد و تحلیل کرده است و سعی کرد به هر یک از موارد پاسخ مناسب بدهد. مدخل مهم و طولانی دیگر این دایره المعارف مربوط به شخصیت پیامبر اعظم حضرت محمد «ص» است که توسط فیلیپ ک. هیتی نگاشته شده است. در این مقاله هم نگارنده با استفاده از برخی مشهورات و سخنان نه چندان مستحکم، شخصیتی نه چندان برجسته از حضرت محمد «ص» ترسیم کند. در ادامه هم پژوهشگر و ناقد این مدخل در ۲۴ محور برخی از موارد مطرح شده را مورد نقد و تحلیل قرار داده است. از عجایب و شگفتی‌های دایره المعارف آمریکانا مدخل مربوط به حضرت علی «ع» است که توسط دبلیو. مونتگمری وات استاد دانشگاه ادینبورو نگاشته شده است و معلوم نیست چرا با توجه به شخصیت آن حضرت در اسلام که بعد از پیامبر اعظم «ص» برجسته‌ترین شخصیت اسلام است و فراوانی منابع موجود در مورد آن حضرت این مدخل کمتر از دو صفحه را به خود اختصاص داده است؟! این رویه توسط همان دبلیو. مونتگمری وات در مورد حضرت فاطمه زهرا «س» باز هم تکرار شده و در یک مقاله شامل ۳ پاراگراف شخصیت آن حضرت «س» معرفی شده است؟!. در یک نگاه کلی در مورد این پژوهش می‌توان گفت، آنچه به عنوان تحقیقات اسلام‌شناسی در جهان غرب شناخته می‌شود، در غالب موارد قرائت و خوانش غربیان از تاریخ اسلام است که مسبوق به نگاه‌های خاص و مفروضات قبلی آنان پیرامون اسلام است و نه واقعیات تاریخ اسلام و می‌توان گفت؛ تصویر غرب از اسلام کمتر با حقیقت این دین تطابق دارد.

استاد

• محمود تقی زاده داوری

  حجت الاسلام دکتر محمود تقی زاده داوری، رئیس مؤسسه شیعه شناسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه، دارای دکترای تخصصی در رشته فلسفه اجتماع از دانشگاه منچستر انگلستان است

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام