اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی
1374,
چکیده
دكتر مهدی محسنیان راد از صاحبنظران علوم ارتباطات در مقدمه كتاب این چنین می گویند: «ما، ساكنان سرزمین، در آستانه رویاروئی با تحول مهمی هستیم كه بسیاری، هنوز آن را باور نداریم. اما تردید نكنیم كه «دهكده جهانی›› در پیش است.» مؤلف نیز در مقدمه خود چنین می‌گوید: «تبلیغ اسلامی باید همپای مقتضیات و تحولات زمان دگرگون شود و جلوه های تازه بیابد. تلاش برای امروزی كردن تبلیغ اسلامی، مستلزم نگرش علمی به این مسأله می‌باشد. به نظر می رسد دانشی كه بتواند به مطالعات و تحقیقات مربوط به تبلیغ، سامان علمی بدهد «دانش ارتباطات» می باشد. بر این اساس كتاب حاضر شكل گرفته است.» در فصل اول با عنوان واژه شناسی تبلیغ به بررسی واژه تبلیغ و مترادف های آن در زبان های عربی و انگلیسی پرداخته شده است. این بررسی نشان می دهد هیچ یك از واژه های مربوط به تبلیغ در این زبان ها، نمی تواند معادل و ترجمه خوبی برای تبلیغ با بار مفهومی‌خاصی كه در زبان فارسی دارد باشد. در فصل دوم با عنوان تعریف تبلیغ، ابتدا تعریف تبلیغ در متون جامعه شناسی، روان شناسی، دائرة المعارف ها و... آمده است. در زمینه چیستی و به اصطلاح منطق جنس تبلیغ اتفاق نظری بین دانشمندان علوم انسانی وجود ندارند. سپس تعریف های تبلیغ در متون اسلام شناسی، گردآوری و جمع بندی شده است و در نهایت از طریق مصاحبه با 87 تن از طلاب و مدرسان حوزه علمیه قم، دیدگاه دست اندركاران تبلیغ دینی كشور مطرح گردیده است. مقایسه این تعریف ها و جمع بندی آن ها راه گشای ارائه تعریف نهایی تبلیغ دینی (اسلامی‌گردیده است). كه این تعریف عبارت است از: «تبلیغ رساندن اسلام به مردم به هر وسیله ای است». در نتیجه تبلیغ در اسلام با هویت این دین ارتباط پیدا می كند. در ادامه، رابطه تبلیغ با «دعوت» به اختصار بحث شده است. در مورد رابطه تبلیغ با امربه معروف و نهی از منكر آمده است كه: دو دیدگاه کلی پیرامون رابطه «تبلیغ» و «امر به معروف و نهی از منكر» وجود دارد: اول تبلیغ، فرعی از امر به معروف و نهی از منكر است. دوم این دو قسیم یكدیگرند. در مورد تبلیغ و آموزش آمده است كه: به نظر می رسد در حوزه فرهنگ اسلامی تفاوت ماهوی بین تبلیغ و آموزش وجود ندارد. آموزش مانند امر به معروف یكی از راه ها و جلوه های تبلیغ می باشد، چرا كه تبلیغ اصلی اصیل، ركنی ركین و برخاسته از متن اسلام است و زمینه های متعددی از احكام اسلام را در بر می گیرد. در فصل سوم با عنوان ضرورت بازنگری به تبلیغ، ابتدا با اشاره به تاریخچه موجز تبلیغ در جهان و پیشرفت ابزارهای تبلیغ و گسترش مطالعات و تحقیقات پیرامون تبلیغ، پیچیدگی این پدیده به اثبات رسیده است، آنگاه با توجه به تبلیغی بودن اسلام و لزوم تحول راه ها و شیوه ها و برنامه های تبلیغی اسلام متناسب با مقتضیات زمان، تاكید شده كه دستگاه تبلیغ دینی ما فاصله زیادی با آنچه كه باید باشد، دارد و لذا وظیفه مسلمانان به ویژه دست اندركاران تبلیغ است كه برای تحقق این واجب دینی و ایجا تحول در تبلیغ بكوشند. در این فصل تاكید شده است كه اولین قدم در این مسیر برخوردی علمی با تبلیغ می باشد و پس از ذكر برداشت های مختلف از این امر، دیدگاه مورد نظر این كتاب مطرح گردیده است. «مراد ما از علمی‌كردن تبلیغ پیش بینی و یا پیشنهاد یك طرح برای یك كاسه كردن كلیه تلاش های علمی پراكنده پیرامون تبلیغ است... بررسی و تحلیل تبلیغ در اسلام از دیدگاه دانش ارتباطات به معنای نیازمندی اسلام به این دانش نیست. ولی از سوئی دیگر بدون كمك گرفتن از این دانش جدید هم نمی توان چهره امروزی به تبلیغ اسلامی‌داد و آن را حتی به درستی تحلیل كرد.» در فصل چهارم با عنوان نگاهی به دانش ارتباطات و تشریح مدل منبع معنی، نگاهی گذرا به دانش ارتباطات و زمینه های رشد آن و مدل های ارتباطی پیشنهاد شده از سوی كارشناسان این علم و توضیح رابطه این بحث با عنوان و كلید مباحث این كتاب آمده است که به اختصار به تشریح یكی از كامل ترین و جدیدترین مدل ها به نام «مدل منبع معنی» در این فصل پرداخته شده است. علت انتخاب این مدل، متكامل بودن آن در مقایسه با دیگر مدل هاست. علت نام گذاری این مدل به «مدل منبع معنی» این است كه نخستین عنصر و جزء در هر فراگرد ارتباطی، معانی است. فصل پنجم با عنوان تحلیل تبلیغ اسلامی با تكیه بر مدل منبع معنی، اجزاء و عناصرتبلیغ به عنوان یك نوع ارتباط، با استفاده از «مدل منبع معنی» و با بهره گیری از آیات، روایات و متون اسلام شناسی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. مقدمه این فصل شامل توضیح رابطه مدل ارتباطی برای تبلیغ و كلیات تبلیغ ومبانی تبلیغ، مدل ارتباطی اسلامی و برداشت های مختلف از آن و ارائه تعریفی جدید از تبلیغ بر اساس تعریف ارتباط می باشد. فصل ششم با عنوان جمع بندی ابتدا خلاصه ای از پنج فصل ارائه می گردد و سپس به نتیجه گیری و پیشنهاد در مورد مطالب بیان شده در پنج فصل بیان می شود. به عنوان مثال در مورد مطالب فصل پنجم آمده است كه مطالب این فصل نیز، شاهد خوبی بر این ادعاست كه «تحلیل تبلیغ بر اساس ارتباطات» زمینه و طرح بسیار خوبی است برای به سامان آوردن مطالعات پراكنده پیرامون تبلیغ در یك مجموعه منظم منطقی است به گونه ای كه عناصر تشكیل دهنده تبلیغ به خوبی شناسایی و رابطه بین آن ها به دقت تعیین گردد. بنابراین طرح پیشنهادی فصل پنجم، که محور اصلی این کتاب به شمار می رود، به عنوان «طرح جامع مطالعات تبلیغ» ارائه می گردد. طرح پیشنهادی فصل پنجم همان طور كه در زمینه تحقیق و مطالعه می تواند به عنوان یك طرح جامع، محور قرار گیرد در زمینه اجرا نیز الگو و سرمشق خوبی برای طراحی برنامه های تبلیغی به شمار می رود. و در آخر نیز نویسنده نكاتی را كه در طی نگارش كتاب قابل توجه و تامل بوده است ولی به علت محدودیت زمانی و حیطه و وظیفه اصلی این كتاب به آن پرداخته نشده است را در 19 نكته بیان می دارد. در پیوست كتاب نیز توضیحاتی پیرامون انجام مصاحبه آمده است. منبع: كتاب شناسی توصیفی تبلیغ دینی در ایران
برچسب ها :
- ارتباطات اجتماعی
- تبلیغ دین
استاد
محسن الویری
استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام