چکیده

کتاب “نهادینه‌سازی خلاقیت در جامعه اسلامی” عنوان چهارمین کتاب گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه است که توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به قلم آقایان حسین پرکان و جواد محمدصالحی منتشر شد. “پیشرفت امروز جوامع غیراسلامی بیش از هرچیز مدیون ابداعات، اختراعات و نوآوری‌های ایشان است که همگی ریشه در «خلاقیت»‌های ایشان دارد. نهادینه شدن «تفکر خلاق» در این جوامع به عنوان رمز اصلی پیشرفت، بقاء و توسعه‌ی آنها بیان شده است. جوامع اسلامی نیز در دنیای امروز ناگزیر از به‌کارگیری نظامی هوشمند و جامع در جهت پرورش خلاقیت‌ و به‌کارگیری نوآوری‌های افراد جامعه هستند تا از وابستگی به جوامع غیراسلامی که خود زمینه‌ساز اصلی استیلای اقتصادی، نظامی، فکری، فرهنگی و اجتماعی بر جوامع اسلامی می‌شود، جلوگیری نمایند.” تبیین تفاوت بین منشا و مقصد خلاقیتی که در جامعه اسلامی بروز می‌کند با خلاقیتی که در جامعه غیراسلامی جلوه‌گر می‌شود و نیز مکانیزم‌های نهادینه‌سازی این ارزش به عنوان یک نهاد در زندگی عمومی مسلمین از بحث‌های اصلی این کتاب می‌باشد. کتاب “نهادینه‌سازی خلاقیت در جامعه اسلامی” از سه فصل به شرح زیر تشکیل شده است: فصل اول: مبانی نظری نهادینه‌سازی خلاقیت در جامعه اسلامی فصل دوم: کارگزاران و مراحل نهادینه‌سازی خلاقیت در جامعه اسلامی فصل سوم: موانع نهادینه‌سازی خلاقیت در جامعه در بخشی از این اثر ارزشمند آمده است: تحقق حیات طیبه بعنوان وضع مطلوب زندگی بشر در همه ابعاد و مراتب آن، موجب دستیابی به غایت زندگی یعنی قرب الی الله می گردد از آنجا که حیات طیبه شامل چهار بعد ارتباط با خداوند، با خویش، با جامعه و با طبیعت است بنابراین قرب الی الله محقق نخواهد شد مگر آنکه هر چهار بعد حیات طیبه تواما تحقق یابد. با استناد به آیه ۲۹ سوره فتح، ده ویژگی برای جامعه اسلامی شمرده می شود که برخی از آنها عبارتند از: حاکمیت روح اخوت و برادری، آراستگی به فرهنگ و ارزش های دینی، خودکفایی و استقلال در سایه خلاقیت و نوآوری . فرد، خانواده و دولت عناصر جامعه هستند که با بهره گیری از آیه ۱۵۷ سوره اعراف، سازوکار توانمند سازی جامعه تبیین می گردد. تعریف خلاقیت، بررسی و تبیین انواع خلاقیت از دیدگاه قرآن کریم , نسبت خلاقیت با نوآوری و نیز بدعت از نظر دور نبوده است. دستاوردهای خلاقیت در سه بعد شکوفایی استعدادهای فردی، شکل گیری تمدن اجتماعی و نیز ظهور پارادایم های نوین نیز بررسی می شود. مولفه های خلاقیت را می توان در چهار گروه تفکر خلاق، انگیزشی، رفتاری و شخصیتی ارائه کرد.ارائه چهار ویژگی ارزش یا رفتار نهادینه شده شامل استمرار، فراگیری، واقعیت اجتماعی شدن و خودکنترلی می شود. مکانیزمهای نهادینه سازی شامل شناختی , هنجاری و تنظیمی می شود. تبیین مدل نهادینه سازی خلاقیت در جامعه، کارگزاران و مراحل نهادینه سازی از دیگر موضوعات این مجموعه است کارگزاران به عوامل اولیه (نهادهای خانوادگی و خویشاوندی و نیز گروه های همسالان) و عوامل ثانویه (نهادهای آموزشی، نهادهای مذهبی و نیز نهادهای حکومتی)، تقسیم می شوند نهاد خانواده و گروه همسالان، نهادهای آموزشی، مذهبی، حکومتی و در کنار آن ها رسانه ها کارگزارانی هستند که هر یک به نوبه خود نقش مهمی را در نهادینه سازی یک ارزش، رفتار یا طرز تفکر (در این جا خلاقیت) ایفا می کنند.اما نهادینه سازی خلاقیت در جامعه اسلامی در سه مرحله تحت عناوین تعمیق، ترویج و تحفیظ دسته بندی می شود. براین اساس، ابتدا خلاقیت در ذهن، قلب و اندیشه افراد جامعه مورد باور و پذیرش قرار می گیرد که از آن تعبیر به مرحله تعمیق می نمائیم. در مرحله بعد ارزش و یا رفتار تعمیق شده در افراد جامعه، در اثر تعاملات اجتماعی و نیز از طریق رسانه ها، نهادهای آموزشی و … در بین خانواده ها و از آن طریق در بین نسل جدید و نسل فعلی ترویج و گسترش می یابد. و در مرحله آخر باید از ارزش یا رفتاری که در جامعه مورد پذیرش و توافق همگانی واقع شده و به عنوان یک نهاد شناخته شده است، حفظ و صیانت شود که در این جا نیز نهادهای خانواده، آموزشی، مذهبی، رسانه ها و نیز دولت نقش بسزایی خواهند داشت. موانع خلاقیت در چارچوب عوامل فردی، خانوادگی، آموزشی، سازمانی، اجتماعی و حکومتی دسته بندی می شود.

دانش آموخته

• حسین پرکان

  مدیرکل برنامه، بودجه و ارزیابی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علیمه قم