اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
سرمایه اجتماعی در آموزه های اسلامی
1391,
چکیده
از آن جا که دین اسلام، دینی اجتماعی است و فرامین و دستورات آن براساس روابط و پیوندها و پیوستگی بین افراد شکل گرفته است، در درون خود سرمایه اجتماعی قوی را تشکیل می دهد. آموزه های دین اسلام در ابعاد اعتقادی، اخلاقی و فقهی در سطوح خُرد و کلان منجر به پیدایی و تقویت سرمایه اجتماعی در شکل درون گروهی و برون گروهی می گردد. در اثر حاضر، پس از مشخص کردن آیات و روایات مرتبط به هر مؤلفه و شاخص با روش تحلیل متن، متن انتخاب شده از «قرآن»، «نهج الفصاحه»، «غررالحکم و دررالکلم» مورد بررسی قرار گرفته اند. کتاب «سرمایه اجتماعی در آموزه های اسلامی» در دو بخش و شش فصل تنظیم شده است. ـ بخش اول با عنوان «سرمایه اجتماعی» دارای دو فصل «کلیات و مفاهیم سرمایه اجتماعی» و «ادبیات نظری سرمایه اجتماعی» می باشد. ـ بخش دوم با عنوان «دین و سرمایه اجتماعی» دارای چهار فصل می باشد. فصل ابتدایی به «اسلام و سرمایه اجتماعی» اختصاص دارد. سه فصل بعدی آموزه های دین اسلام را در ابعاد اعتقادی، اخلاقی و فقهی مورد بررسی قرار می دهد. بر این اساس مؤلفه ها و شاخص هایی در سطوح خُرد ـ خانواده، خویشان، همسایگان و دوستان ـ و کلان ـ جامعه اسلامی و جامعه انسانی در نظر گرفته شده است که با ابعاد و سطوح سرمایه اجتماعی مقایسه می شود. در این جهت دو بُعد عینی (ساختاری) و ذهنی (شناختی) در ابعاد سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شده است که هر بُعد در دو سطح خُرد و کلان در نظر گرفته شده است. فصل دوم از بخش دوم که به آموزه های اعتقادی اسلامی اختصاص دارد، شامل پنج مؤلفه است که در بُعد ذهنی (شناختی) سرمایه اجتماعی قرار میگیرند. در این فصل «ایمان» به عنوان اساسی ترین پایه دین اسلام مطرح شده است که موجب پیوند اعضای جامعه و برقراری اعتماد متقابل بین افراد و در نتیجه تقویت سرمایه اجتماعی می گردد. فصل سوم از بخش دوم که به آموزه های اخلاقی اسلام اختصاص دارد، شامل ۱۴ مؤلفه اخلاقی در جنبه ایجابی (فضایل اخلاقی) انتخاب شده است که در ۷ مؤلفه بُعد عینی و در ۷ مؤلفه دیگر، بُعد ذهنی غلبه دارد. با شناخت و عمل به فضایل اخلاقی و ترک رذایل اخلاقی است که پایههای روابط سالم در جامعه بنا نهاده می شود و منجر به تثبیت و تقویت سرمایه اجتماعی درون گروهی جامعه اسلامی در وهله نخست و سپس تقویت سرمایه اجتماعی برون گروهی در جامعه انسانی می گردد. فصل چهارم از بخش دوم که به آموزه های احکامی و فقهی اسلام اختصاص دارد، پنج مؤلفه و شاخص از احکام و مناسک که دارای بُعد عینی و ملموس هستند انتخاب شده است که در بیشتر موارد ـ نماز جماعت و جمعه، حج، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد ـ تقیّد و عمل کردن به هر مورد موجب پیوستگی بین جامعه اسلامی و در نتیجه افزایش سرمایه اجتماعی درون گروهی خواهد شدو در برخی موارد مانند انفاق با توجه به مصادیقی که برای آن در نظر گرفته شده است، موجب شکلگیری سرمایه اجتماعی بین گروهی و تقویت آن خواهد شد.نکته اساسی در عبادات آن است که علاوه بر لحاظ رابطه انسان با خدا، روح اجتماعی بر آن حاکم است. در قسمت پایانی کتاب نتیجه گیری، پیشنهادها و راهکارها به جامعه علمی و مجریان ارایه گردیده است.