اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
بازخوانی «ثنویت سوژه-ابژه و بازتاب آن در نظریات معنای علوم اجتماعی» از منظر حکمت صدرایی
1398,علمی پژوهشی
چکیده
در این مقاله بر اساس رابطه «سوژه و ابژه» دیدگاه‌های مختلفی درباره خاستگاه معانی در علوم اجتماعی بازخوانی شده و سپس موضع حکمت صدرایی در این رابطه بیان شده است. در این راستا سه نگرش عمده شناسایی شده که عبارتند از: دیدگاه ابژه‌محور، دیدگاه سوژه‌محور و دیدگاه برساخت‌گرا. دسته اول، خاستگاه معانی را در «ابژه» جست‌وجو کرده و دسته دوم، خاستگاه معانی را سوژه و آفرینش‌های آن دانسته است. دسته سوم نیز با قائل شدن به مرگ سوژه معنابخش، به‌دنبال برساخته بودن معانی در دل روابط تاریخی و فرهنگی می‌گردند. در مقابل، از منظر حکمت صدرایی رابطه فاعل شناسا و موضوع مورد شناسایی بر اساس رایطه «سوژه و ابژه» قابل پذیرش نیست. بلکه بر اساس این دیدگاه، انسان هویتی مُلکی و ملکوتی دارد که رابطه او با معانی ادراکی‌اش در سطحی، بر اساس قاعده اتحاد عالم و معلوم تبیین شده و در سطحی دیگر، بر اساس مکانیزم استعاره و اعتبارِ مبتنی بر سرشت مشترک انسانی و با بهره‌مندی از ذخایر معانی حقیقی تبیین شده است. بر این اساس، خاستگاه معنا در افاضه صُور از ناحیه حق‌تعالی دانسته می‌شود و این توانایی برای انسان در نظر گرفته می‌شود که با اقبال یا ادبار نسبت به او، جهان‌های معنایی مختلفی را رقم زند. بازتاب این دیدگاه، این نتایج را در علوم اجتماعی خواهد داشت: عدم تقلیل معانی به سطح حسی، پذیرش وجود نظام‌های معنایی ضروری در خارج از وجود انسان، توجه به هویت واحد انسانی و عدم تقلیل هویت معانی به اموری صرفاً قراردای و اجتماعی.