اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
رابطه آموزه های دینی و سرمایه اجتماعی
1389,کارشناسی ارشد
چکیده
هر چند بحث سرمایه اجتماعی مبحثی نوظهور است كه از دهه 1970 در ادبیات توسعه در كنار سایر سرمایه ها ـ فیزیكی، انسانی، اقتصادی ـ مطرح شده است، امّا مفهوم آن كه به روابط و پیوندهای بین انسان ها مربوط می شود و موجب همكاری متقابل بین آحاد جامعه و استحكام پایه های اجتماع می گردد درآموزه های دینی به ویژه دین اسلام به وفور یافت می شود. دین اسلام، دینی اجتماعی است كه فرامین و دستورات آن براساس همبستگی و پیوستگی بین افراد شكل گرفته است. آموزه های دین اسلام در ابعاد اعتقادی، اخلاقی و مناسكی خود منجر به پیدایی و تقویت سرمایه اجتماعی در شكل درون گروهی در مرحله اول و برون گروهی در مرحله بعد می گردد. نگاه بنیادین و اساسی آموزه های دین اسلام در درجه نخست به تشكیل سرمایه اجتماعی در محیط خانواده است تا با تعامل پدر و مادر و ارتباط صمیمی و سازنده اشان با فرزندان، پایه اولیه سرمایه اجتماعی به بهترین وجه در سطح خُرد شكل بگیرد. تأكید اسلام بر «صله رحم» و ایجاد رابطه و پیوند با اقوام و آشنایان و رعایت حق دوست و همسایه بستر شكل گیری سرمایه اجتماعی درون گروهی و تقویت آن را فراهم می سازد. از سوی دیگر توجه آموزه های اسلامی به حقوق دیگر انسان ها و تأكید بر همزیستی مسالمت آمیز و مشاركت جمعی در سطح كلان، موجب شكل گیری سرمایه اجتماعی بین گروهی می شود كه روابط سالم و گسترده را در بین جامعه انسانی و جهانی رقم می زند. آنچه در پژوهش فوق مورد بررسی قرار گرفته است، در نظر گرفتن عناصر، مؤلفه ها و شاخص هایی از ابعاد آموزه های دین اسلام در سه بخش اعتقادات، اخلاقیات و شرعیات (احكام و مناسك) بوده است كه با ابعاد و سطوح سرمایه اجتماعی مقایسه شده اند. بر این اساس دستگاه مفهومی به صورت جدول ماتریس ارایه گردیده است كه ابعاد آموزه ای دین اسلام با دو بُعد عینی (ساختاری) و ذهنی (شناختی) سرمایه اجتماعی در سطوح خُرد و كلان مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند. در سطح خُرد، موارد خانواده، خویشان، همسایگان و دوستان و در سطح كلان مورد جامعه اسلامی و جامعه انسانی در نظر گرفته شده است. در این تحقیق پس از مشخص كردن آیات و روایات مرتبط به هر مؤلفه و شاخص با روش تحلیل متن، متون انتخاب شده از قرآن، نهج الفصاحه و غررالحكم و دررالكلم مورد بررسی قرار گرفته اند. در واقع با نگاهی به عناصر، مؤلفه ها و شاخص هایی كه در ابعاد آموزه ای اسلام به دست می آید، در می یابیم كه مسلمانان و مؤمنان با عمل به تعالیم و فرامین دین اسلام، نه تنها می توانند روابط پایدار و مستحكمی را در سطوح خُرد و كلان جامعه اسلامی به وجود آورند و سرمایه اجتماعی درون گروهی را شكل دهند، بلكه می-توانند در تعامل و مشاركت جمعی با سایر انسان ها و جوامع به پیشرفت و توسعه پایدار دست یابند و سرمایه اجتماعی برون گروهی را تشكیل دهند. واژگان كلیدی :آموزه های دین اسلام ـ سرمایه اجتماعی ـ مؤلفه ها و شاخص ها ـ ابعاد عینی و ذهنی ـ سطوح خُرد و كلان
برچسب ها :
- سرمایه اجتماعی
دانش آموخته
استاد راهنما
غلامرضا غفاری
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم - رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
استاد مشاور
ابراهیم فتحی
همکار آموزشی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / مدیر کل رصد دفتر تبلیفات اسلامی حوزه علمیه قم