چکیده

امروزه بومی سازی نظریه ها به ویژه درعلوم انسانی بیش از گذشته ضروری به نظر می رسد. بهـره گیـری از آیات و روایات یکی از رویکردهای مناسب جهت بومی سـازی اسـت، امری که تاکنون توجهی به آن نشده است. در مدیریت اسلامی، بهترین مرجع برای یافتن معیارهای مناسب قطعاً سخن معصومین(ع) می‌باشد. ازجمله ابعاد معارف اهل بیت(ع)، تعالیم سیاسی ایشان است و مراد از سیاست مباحث مربوط به حکومت و حاکمیت و نیز نقش مردم می باشد. این تعالیم سیاسی را از دو منبع می توان استخراج کرد: یکی آراء و اقوال سیاسی و دیگری رفتار و عمل سیاسی ائمه(ع) جامعه ما بیش از آنکه به دانستن تاریخچه زندگانی ائمه(ع) لنیاز داشته باشد به آراء و تفکرات آنان در عرصه‌های مختلف انسانی نیازمند است تا با کمک آن بتوان به سوی کمال حرکت کند و برای آنکه ما نظریه های سیاسی متناسب با فرهنگ و دین خود داشته باشیم نیازمند حدیث پژوهی در این حوزه هستیم. این نوشته بر آن است تا با استناد به روایات امام صادق(ع) و با طرح پرسش های مهم تفکر سیاسی مطرح شده در کتاب تفکر سیاسی گلن تیندر به واکاوی اندیشه امام صادق(ع) بپردازد. با توجه به دیدگاه امام صادق(ع) تفاوت های اجتماعی امری طبیعی و در جهت پیشرفت جامعه ضروری می باشد و از طرف دیگر این تفاوت و فرق ها منجر به درگیری و کشمکش هایی در جامعه می شود که این امر ضرورت حکومت و قانون را ایجاب می کند. از دیدگاه ایشان حکومت به دو نوع عدل و ظلم تقسیم می شود و این حکومت عدل است که شایستگی حکومت بر مردم را دارد. ایشان تعیین از جانب خدا، عمل بر طبق دستور خداوند بدون هیچ زیاده و نقصان، عمل بر طبق عدل و حق گرایی و مبارزه با ظلم و فساد را از نشانه های حکومت عدل می داند و در مقابل از بین رفتن حق و احیا باطل، آشکار شدن ظلم و جور و فساد و از بین رفتن کتب آسمانی، قتل انبیاء و مومنین، از بین رفتن مساجد و تغییر سنت خداوند و شرایع آسمانی را از ویژگی های حکومت جور می داند. حکومت ها در برابر مردم وظایف وی را بر عهده دارد که مهم ترین آن گسترش عدالت، امنیت و آسایش، رفاه عمومی و گسترش معرفت نسبت به خود و خدا به جهت رسیدن مردم به کمال و سعادت که همان مقام عبودیت است، می باشد و مردم نیز در برابر حکومت ها با توجه به نوع حکومت وظایفی را بر عهده دارند، اطاعت و شکر از جمله وظایف مردم در حکومت های عدل و صبر، تقیه و حتی در برخی از موارد قیام از جمله وظایف مردم در حکومت های جور است. در باب مشروعیت حکومت و انتخاب حاکم نیز باید گفت که این امر از جانب خداوند صورت می گیرد و مردم تنها در فعلیت و عینیت بخشیدن به حکومت دارای نقش هستند. امام صادق(ع) صفات و ویژگی هایی را برای شناسایی حاکمان بیان می کند و همچنین وظایفی را برای حاکم بیان می کند که با رعایت آن ها هم خود و هم مردم تحت امر خود را به سعادت می رساند. ایشان نصیحت خواهی و نیز امر به معروف و نهی از منکر را از وجوه نظارت مردم بر حکومت ها دانسته و جهاد را به عنوان یکی از وجوه سیاسی اسلام در جهت دفاع و یا گسترش اسلام بیان می کند. حق مشارکت اجتماعی زنان از جمله مواردی است که در روایات امام صادق(ع) به آن اشاره شده است که از آن جمله می توان به حق رأی زنان در مورد انتخاب حاکم و نیز مشارکت در جنگ اشاره نمود.

دانش آموخته

• علی اکبر کهندانی

استاد راهنما

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• نجم الدین مروجی طبسی

  عضو هیات علمی و شورای علمی مراکز تخصصی مهدویت، علوم حدیث، موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی و مرکز تخصصی تربیت محقق مذاهب اسلامی