چکیده

پیشوایی جامعه اسلامی از موضوع های بایسته تامل صدر اسلام است. در عصر پسا نبوی تفاوت دیدگاه در این زمینه موجب دو دستگی مسلمانان در تعیین مصداق خلیفه آن حضرت گردید. پژوهش حاضر با تمرکز بر منابع تاریخی و حدیثی اهل سنت، امر جانشینی پس از رسول خدا (ص) را از منظر تاریخ با صرف نظر از استدلال های کلامی، مورد واکاوی قرار داده است. از این رو نوشتار حاضر با روش تاریخی وصفی و رویکرد تاریخی به گونه شناسی تحلیلی گفتار و رفتار نبوی در عصر رسالت معطوف به امامت حضرت علی (ع) پرداخته است تا ضمن آگاهی بهتر نسبت به دوران نبوی، راه یابی به داوری واقع بینانه فراهم شود. بنابراین رسالت تحقیق پیش رو بر این امر قرار گرفته که آیا ممکن است با نگاه تاریخی بین دو نظرگاه یاد شده قضاوت کرد و برتری یکی را بر دیگری به دست آورد. بر پایه یافته های پژوهش پیامبر (ص) در عصر مکی به امر پیشوایی پس از خویش اهتمام داشته و از واژگانی نظیر خلیفه، امام، وصی و بیان الهی بودن امامت و رفتاری همچون بیعت، سپردن وظایف شخصی خود به حضرت علی (ع) در زمینه جانشینی پس از خویش و معرفی مصداق آن بهره برده است. در دوره مدنی نیز با توجه به شرایط مورد نیاز زعیم جامعه در منظومه فکری خود، از سه مؤلفه واژگان صریح مانند: امیر المؤمنین، ولی، امام، اولی و رفتارهایی مثل: جانشینی، سفارت، بیعت و واژگان تفضیلی همانند: شجاعت، بیان هدایتگری، ذکر همانندی و همسانی با خویش، استفاده کرده است.

دانش آموخته

• اکبر روستایی

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محمدتقی سبحانی

  عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رئیس قطب تعمیق ایمان و باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی