چکیده

شناسایی عوامل انحطاط تمدن اسلامی ایرانی و راه های برون رفت از آن همواره یکی از دغدغه های متفکران ایرانی بوده است. تبیین، گونه شناسی و بررسی انتقادی دیدگاه های مختلف در موضوع علل انحطاط تمدن اسلامی ایرانی و کشف راه کارهای پیشنهادی برای جلوگیری از استمرار انحطاط و خروج از آن از اهداف انجام این تحقیق می باشد. با توجه به اهتمام متفکران به مقوله تمدن در تاریخ معاصر ایران این تحقیق در صدد کنکاش در علل انحطاط تمدن اسلامی ایرانی قرون معاصر بر پایه مقایسه انتقادی آراء متفکران ایرانی می باشد. در این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد انتقادی با استفاده از منابع کتابخانه ای نظرات متفکران در سه گروه کلی دسته بندی شده است؛۱-گروهی که عوامل انحطاط اسلامی- ایرانی را داخلی می دانند که در این رساله دیدگاه انحطاط پژوهی با تاکید بر عوامل داخلی، نامیده شده اند. این گروه ضعف ساختار فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فلسفی و اقتصادی ایران را در چند قرن گذشته مهمترین دلیل انحطاط می دانند. ۲-گروهی که عامل خارجی را مهمترین دلیل انحطاط می دانند و در این نوشتار انحطاط پژوهی با تاکید بر عوامل بیرونی نامیده شده اند، که خود به دو دسته تقسیم می شوند؛ گروهی که حمله مسلمانان(اعراب) و مغول را عامل اصلی انحطاط می دانند و گروهی که استعمار را عامل اصلی انحطاط می خوانند. ۳-گروه سوم که دین محورنامیده شده اند عمل نکردن به دین اسلام را عامل اصلی انحطاط می دانند. دیگر یافته های پژوهش حاکی از آن است که مهمترین عوامل انحطاط از نظر متفکران مورد مطالعه عبارت است از: فقدان ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، رکود اقتصادی، عدم پیشرفت در علم و صنعت، فقدان خردگرایی، حاکمان فاسد، تحریف اسلام، استعمار. نکته حائز اهمیت این است که اغلب متفکران تعدادی از عوامل را عامل انحطاط می دانند ولی در مقام داوری یکی از آنها را عامل اصلی تر تلقی کرده اند و گونه شناسی در این رساله نیز بر همین اساس صورت گرفته است و انتقاد اصلی نیز متوجه همین رویکرد متفکران است. دیدگاه نزدیک به حقیقت آن است که عوامل متعدد به صورت ترکیبی منجر به انحطاط شده اند، هر چند در مقاطع مختلف یک یا دو عامل از اهمیت بیشتر برخوردار بوده اند، همین نکته یکی از عوامل اختلاف آراء متفکران معاصر می باشد.

دانش آموخته

• علی درزی

استاد راهنما

• محمدحسین دانش کیا

  عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام