چکیده

پژوهش حاضر با استفاده از چشم انداز که یک روش آینده پژوهی است، به دنبال وضعیت مطلوبی از آزادی سیاسی در جمهوری اسلامی ایران است. و در دو سطح اکتشافی (کجا هستیم، چه می کنیم) و هنجاری (کجا باید برویم) انجام می گیرد. درباره ی خلق چشم انداز اتفاق نظری وجود ندارد؛ به ویژه اینکه چشم انداز در ساختار مدیریتی و سازمانی به بحث گذاشته شده و در مسائل سیاسی به مثابه یک روش به کار برده نشده است. در این پژوهش از میان مدل های مختلف بر الگوی منتخب تاکید شده است: تعیین ارزش های اساسی، پویش منابع (شامل اسناد بالادستی و اندیشه های سیاسی رهبران عالی نظام)، پیمایش محیطی (شامل روند آزادی احزاب، آزادی انتخابات و آزادی مطبوعات)، ترسیم آینده ی تصویر شده (شامل بی هگ ها و توصیف شفاف) و چالش و راه کارها. ارزش های اساسی آزادی سیاسی در ج.ا.ا. به عنوان خطوط قرمز عام و فراگیر، بر دو محور اسلامیت و جمهوریت تکیه دارند؛ به تعبیر مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی مرکب انضمامی نیست بلکه یک هویت است که هر دو معیار از سوی خدا فرمان داده شده است. اما این دو محور در پیمایش محیطی، همواره در نوسان بوده است. چشم انداز آزادی سیاسی علاوه بر ارزش های اساسی، محصول منابع یعنی اسناد بالادستی و اندیشه های سیاسی رهبران عالی نظام است. در بخش منابع، آزادی سیاسی به این معنا که فرد «بتواند» در زندگی سیاسی و اجتماعی کشور خود، مشارکت سیاسی داشته باشد در سه شاخص مطبوعات، احزاب و انتخابات مورد مداقه قرار گرفته است. از منظر منابع، احزاب، مطبوعات و انتخابات آزادند اما با شرایطی که در گفتار محدوده های آزادی مطرح شده است. رهبران عالی نظام، آزادی را از جمله حقوق طبیعی و حقوق اولیه بشر قلمداد می دانند که خداوند به او عطا نموده است. در پیمایش محیطی آزادی سیاسی با این پرسش روبرو هستیم: هم اکنون چه روندی در جریان است که اهمیت آن مدت ها به قوت خود باقی خواهد بود. در تحلیل روند آزادی سیاسی به دو نکته توجه شده است: روند آزادی سیاسی و رویدادها. پژوهش حاضر پس از بررسی جایگاه و ارزش ها، پویش منابع و پیمایش محیطی، وضعیت مطلوبی از آزادی سیاسی را با استفاده از بی هگ ها و اهداف عینی ترسیم نمود که ظرفیت تحقق آن در منابع و ارزش ها وجود دارد. بر این اساس در مسیر تحقق ارزش ها، اهداف بنیادین و اهداف عینی در آینده تصویر شده، جمهوری اسلامی ایران كشوری است الهام بخش در زمینه آزادی سیاسی كه مبتنی بر سند چشم انداز، قانون اساسی، اندیشه های امام خمینی و اندیشه های مقام معظم رهبری می باشد. آزادی سیاسی جمهوری اسلامی ایران در افق این چشم انداز، باید از ویژگی های فطری، متكی بر ارزش های اساسی و... برخوردار باشد. که در گفتار منابع بررسی گردید . آینده تصویر شده هر چند که با منابع اسناد بالا دستی و ارزش های بنیادین، سازگار است اما در پیمایش محیطی با چالش-هایی روبروست که این چالش ها از لحاظ ایده ها و بینش ها، بازیگران، دولت و حقوقی قابل بررسی است؛ و برای رسیدن به وضعیت مطلوب آزادی سیاسی، راه هایی پیشنهاد شده است از جمله : تأکید بر دو محور ارزشی اسلامیت و جمهوریت، تأکید بر قانون گرایی، تأکید بر وفاق ملی، ضرورت اجماع نخبگان، اقدامات فرهنگی و اقدامات مربوط به احزاب. واژگان کلیدی: جمهوری اسلامی ایران، آزادی سیاسی، چشم انداز آزادی سیاسی، آینده پژوهی هنجاری

دانش آموخته

• محمود علی پورگرجی

استاد راهنما

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• داود فیرحی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

• سعید خزایی

  عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین (ع) و پدر آینده‌ پژوهی ایران و عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب پارسی