چکیده

پژوهش حاضر با عنوان وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان عراق در دوران حزب بعث به پاسخ این سؤال می پردازد که وضعیت شیعیان عراق در سالهای 1968، از زمان روی کار آمدن حزب بعث تا سقوط آن در 2003 از لحاظ سیاسی و اجتماعی چگونه بود؟ فرضیه پژوهش برآنست که شیعیان عراق در دوره حزب بعث با نوعی استیصال حقیقی سازمان یافته ای از طرف رژیم بعث مواجه شدند که زمینه های ضعف اجتماعی وسیاسی آنان را در دراز مدت فراهم آورد. شیعیان عراق که اغلب درمناطق وسیع و حاصلخیز فرات میانی وجنوب سکونت دارند تاریخ و سابقه تشیعشان متفاوت است. یکجا نشینی عشایر و اسکان دایمی آنها اگرچه گاها بدلایل سیاسی، توسط عثمانیها برای تضعیف شالوده عشایری صورت پذیرفت؛ ولی سبب گردید تا قبایل در جریان ارتباط با قبایل شیعه و سکونت در مناطق حاصلخیز نهر هندیه در کربلا، به تشیع گرایش نمایند. وجود عتبات مقدس در عراق و ورود مداوم زائران عتبات از جنوب عراق نیز یکی از دلایل عمده تشیع قبایل مناطق جنوبی عراق گردید. حوزه علمیه در نجف نقش قابل ملاحظه ای در تکوین جامعه شیعی عراق ایفا نمود ومبلغان نیز در این دوره سهمی البته باشدت و ضعف، در تشیع قبایل داشتند. اندیشه ها وعملکرد سه تن از مراجع این دوره در شکل گیری و جهت دهی جامعه شیعی مؤثر بود. رژیم بعث با ابزارهای گوناگون و در سه جهت سعی کرد تا جامعه شیعی عراق را که اغلبیت جامعه عربی و مذهبی را در عراق تشکیل می دهند، نابود بلکه استیصال نماید. ابتدا با مطرح کردن مسأله شعوبی و احیای آن و خطری که نسبت به جامعه عربی دارد، همچنین اعمال محدویتهای گسترده و همه جانبه به لحاظ فکری، فرهنگی، اقتصادی نسبت به شیعیان و بالاخره تلاش برای استیصال شیعیان در تعقیب، شکنجه و اعدام، عقوبتهای دست جمعی ، اخراج از عراق و آوارگی اقداماتی بوده که نسبت به شیعیان در این دوره اعمال شده است. شیعیان در مقابل سه جهت گیری را در تعامل با رژیم بعث، داشتند . اصلاح و تلاش برای احقاق برخی از حقوق شیعیان، مبارزه و درگیر شدن و تلاش برای سرنگونی رژیم وبالاخره حفظ بقا سه رویکردی است که در جامعه شیعه عراق رهبران و پیروانی داشت. پس از اشغال کویت و محاصره عراق، شیعیان طی تحرکی وسیع سعی نمودند دولت را ساقط نمایند. این قیام سراسری که به انتفاضه شعبانیه شناخته می شود، به دلایلی ناکام ماند که زمینه ساز تجاوزات بعدی رژیم نسبت به شیعیان شد، خشکاندن تالابهای جنوب و تخریب شهرهای شیعه نشین از این جمله است. در مقابل شیعیان در این دوره با اقامه نماز جمعه بهترین حضور را رقم زدند و موج اسلامخواهی و اقامه شعایر حسینی جامعه شیعی عراق را در بر می گیرد واژگان کلیدی: شیعیان – عراق – سیاسی – اجتماعی - بعث.

دانش آموخته

• ابرار حیدری

استاد راهنما

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• احمد فاضل سعدی

  عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه