چکیده

پژوهش حاضر به بررسی وضعیت زنان در قرون سوم و چهارم هجری می پردازد. در این پژوهش سعی شده است به این سئوال که: وضعیت زنان در قرون سوم و چهارم هجری در خلافت عباسیان چگونه بود؟ پاسخ داده شود. فرضیه ی درنظر گرفته شده چنین است: زنان در این دوره علیرغم محدودیت های اجتماعی و طبقاتی خود، در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فعالیت داشته اند. روشن شد كه زنان از آغاز عصرجاهلیت به عنوان قشری فعال در تمامی سطوح جامعه نقش داشته اند. علی رغم اندك بودن دستاوردهای تمدنی زنان در آن دوران، نمی توان نقش آفرینی این گروه را بطور كل منكر شد و این خط بطلانی است بر دیدگاهی كه عصر جاهلیت را دورانی تاریك و تهی از هر گونه دستاوردی می داند. انواع طبقات اجتماعی زنان و نقش آفرینی و نوع پوشش آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در این بین شاهد حضور زنانی هستیم كه با تغییر طبقه اجتماعی و رفتن به طبقات بالاتر نوع نقشی كه ایفا می كردند متفاوت بود. مانند كنیزانی كه برای دستیابی به زندگی و جایگاه بهتر در جامعه سعی می نمودند وارد دربار خلفا شده و از مسیر قدرت به اهداف خود دست یابند. زنان در این دوره در زمینه دانش و فرهنگ، با فعالیتهای علمی خود از طریق تربیت شاگردانی چند و تاسیس مراكز علمی و حمایت از دانشمندان ایفای نقش نمودند. علی رغم اوضاع اقتصادی نابسامان حاكم بر جامعه و تاثیر منفی آن بر زندگی مردم، زنان از فعالیتهای علمی و مذهبی خود دست برنداشتند. در حوزه سیاست و قدرت شاهد گروهی از زنان هستیم كه با اقدامات شایسته و گروهی دیگر با دخالتهای نابجا و عزل و نصب های بی مورد، باعث تعالی و یا انحطاط دولتها شدند. از جمله زنانی كه منجر به خرابی امور مملكت شد می توان به سیده، مادر مقتدر اشاره نمود و از سوی دیگر شاهد حضور مقتدرانه سیده ملكه خاتون بر كرسی قدرت به مدت 22 سال هستیم. با استفاده از روش توصیفی- تاریخی و با مراجعه به منابع مختلف از جمله: كتاب، مقاله، پایان نامه و اینترنت به این نتیجه رسیدیم که زنان این دوره در هر طبقه ی اجتماعی که قرار داشتند سعی نمودند در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و بنا به توان خود نقش مثبت یا منفی ایفا نمایند. البته باید اذعان نمود که میزان کمی و کیفی نقش آفرینی زنان در سطوح مختلف، با توجه به جایگاه اجتماعی که دارا بودند متفاوت بود. کلمات کلیدی: زنان- عباسیان- سیاسی- اجتماعی- فرهنگی.

دانش آموخته

• کبری شوندی مطلق

استاد راهنما

• سید علیرضا واسعی

  عضو هیات علمی پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام