وحی یکی از منابع معرفتی انسان است که از دیر باز مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. شیخ اشراق نیز همچون فلاسفهی نامدار قبل از خود به تبیین این مسئله پرداخته است. سهروردی در نظام هستی شناسی خود به عوالم اربعه معتقد است. عالم انوار قاهره، عالم انوار مدبره، عالم مثل معلقه و برازخ یا جواهر غاسقه. عالم انوار قاهره خود دارای دو طبقهی طولیه و عرضیه بوده که عظیم ترین انوار قاهره عرضیه همان روح القدس، جبرئیل یا فرشتهی وحی است، که میتواند چون سایر انوار دارای مظهری در عالم مثل معلقه باشد. نفس ناطقه نیز یکی از مراتب نور است که به ظلمت تن گرفتار شده و از هویت نوری خویش غافل ماند، ولی اگر حجابها و شواغل برزخی را برطرف کند، توان اتصال و پیوند به عالم انوار را مییابد. نفس نبی به علت طهارت و صفای باطن، آن چنان حجابها و موانع را از خود پیراسته که به راحتی میتواند خلع بدن کرده و به مشاهدهی عالم انوار نائل آید. در فلسفه اشراق اقسام وحی ( وحی الهامی ، وحی من وراء حجاب و وحی رسالی) قابل تبیین و توجیه است. رؤیت فرشته وحی (وحی رسالی) در عالم مثال معلقه که یکی از مراتب هستی است، صورت میپذیرد. شیخ اشراق با طرح این عالم حقیقتی عینی و خارجی برای فرشتهی وحی قائل شده که نبی پس از صعود به این عالم توان رؤیت این شبح ربانی را مییابد. در فرآیند افاضه و تلقی وحی، از یک سو جبرئیل از حقیقت نوری خود تنزل کرده و در مظهری متناسب با خویش در عالم مثل معلقه ظهور مییابد. و از سویی دیگر نفس نبی با صعود به عالم مثال و اتصال به حقیقت عینی و واقعی فرشتهی وحی، در این عالم جبرئیل را رؤیت نموده و الفاظ وحیانی اش را استماع مینماید. صوری که نبی در این مرتبه میبیند و آوایی که میشنود همگی حقایقی عینی بوده و به هیچ عنوان متخیلهی نبی نقشی در ابداع و خلق این صور و حتی محاکات آن ندارد. اشراق حضوری نفس نبی نسبت به عالم مثل معلقه، امکان رؤیت فرشته وحی و استماع الفاظ وحیانی را در این عالم برای وی فراهم میآورد. نفس نبی در فلسفهی اشراق میتواند، افزون بر شهود طبقات عالم مثل معلقه به عالم انوار قاهره بپیوندد و به حقیقت نوری فرشتهی وحی متصل شود. آنچه که در این مرتبه از حقیقت نوری جبرئیل به نفس نبی افاضه میشود بعینه همان چیزی است که نبی از ظهور مثالی فرشته وحی دریافت میدارد. کلید واژه ها : انوار قاهرهی عرضیه، مثل معلقه، هویت نوری نفس، نبی، وحی، سهروردی.
استاد سطح عالی حوزه علمیه / عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی
استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام