چکیده

یکی از بحث هایی که به طور جدی وجود یقین منطقی را در براهین اثبات خدا به چالش می کشد، بحث از إنی یا لمی بودن این برهان است. برهان «لمی» برهانی است که حدوسط در آن علاوه بر علیت در مقام اثبات در مقام ثبوت و واقع هم علیت دارد. در براهین «إنی» حدوسط تنها در عالم اثبات علیت دارد. نکته ی بغرنج مسأله این است که با نظر به علت العلل بودن خدا، نمی توان برهانی لمی برای اثبات آن متصور شد و از سویی ارزش معرفت شناختی اقسام براهین «إنی» محل اشکال است. به دیگر سخن براهینی که بر اثبات وجود خدا اقامه شده-اند از کدام قسم هستند؟ در این نوشتار با تبیین دقیق براهین لمی و پس از آشنایی با قسم تحلیلی آن روشن خواهد شد که لمی بودن این براهین با علت العلل بودن خدا منافات ندارد؛ چرا که ممکن است علیت حدوسط در براهین لمی، علیت تحلیلی باشد و این به معنای لحاظ علتی خارجی برای خداوند نیست. از سوی دیگر با تبیین قسم یقینی برهان إن –یعنی إن متلازمان- روشن خواهد شد که ارائه براهین إنی بر اثبات وجود خدا چیزی از ارزش معرفت شناسانه این براهین نمی کاهد. این براهین نیز مانند براهین لمی هم مفید نتیجه یقینی هستند و هم علت نفس الأمری نتیجه را در بردارند. از این رو چندان اهمیتی ندارد که براهین اثبات وجود خدا، برهان إنی نامیده شوند یا برهان لمی؛ چرا که در هر دو صورت، از نصاب یقین منطقی برخوردارند و ارزش معرفت-شناسانه برابری دارند.

دانش آموخته

• علیرضا یوسف زاده

استاد راهنما

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محمدتقی یوسفی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام