عصر قاجاریه از جمله پر اهمیت ترین برهه های تاریخی ایران است؛ نزدیکی به زمان معاصر، آغاز دوره تمدنی نوین، ارتباط با بیگانگان، بی کفایتی حاکمان، استثمار و... از جمله ویژگی های این دوران است که ضرورت کنکاش های تاریخی را نشان می دهد. از سوی دیگر«خدماتِ اجتماعی» که قدمتی به طول حیات اجتماعی انسان ها دارد و نمودی از هم دلی و اهمیتِ بشر، به هم نوع خویش است نیز مناسب است محلِ تحقیقاتِ محققان قرار گیرد. بر این اساس نوشتارِ حاضر برآن است؛ با تکیه بر منابع کتابخانه ای و گردآوری داده ها و اطلاعات تاریخی و با رویکردی توصیفی-تحلیلی به این مسأله پاسخ دهد که خدماتِ اجتماعی در دوران قاجار توسط چه نهاد هایی و با چه پشتوانه های اقتصادی بوده است؟ بر همین مبنا بود که روشن شد می توان نهادهای نقش آفرین در خدماتِ اجتماعی را به دو گروه کلی نهادهای غیرحاکمیتی و حاکمیتی تقسیم نمود. در دسته ی اول نهادهای مذهبی نقش اصلی را بر عهده داشتند که شامل آستان های مقدسه، مساجد، موقوفات و نهاد اقشار مذهبی غیر مسلمان از جمله مسیونرها می شدند. همچنین نهادهای مستقلِ مردمی، در حوزه های خدماتِ رفاهی، بهداشتی و درمانی و بهزیستی مشغول بوده اند. در دسته دوم نهادهای حاکمیتی قرار می گرفتند. پشتوانه های اقتصادیِ خدمات اجتماعی نیز بیش از هرچیزی از طریق موقوفاتِ مردمیِ طبقات مختلف انجام می گرفت که می تواند ریشه در عدمِ اعتمادِ مردم به بودجه های دولتی و مصارفِ آن در خدمات اجتماعی داشته باشد. در رتبه های بعدی امور خیریه و انسان دوستانه و نهایتاً بودجه های دولتی قرار دارند.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم (ع)