چکیده

تمدن اسلامی دوره میانه به عنوان تمدنی که از هر لحاظ نسبت به سایر تمدمهای موجود زمان خود از توسعه و پیشرفت چشم گیری برخوردار بوده است، از قرنهای چهارم وو پنجم به اوج کمال خود میرسد که تحقیق حاضر درصدد بررسی نقش گفتگو در توسعه آن می باشد. اولین سؤالی که مطرح می شود این است: "گفتگو چه نقشی در پیشرفت تمدن اسلامی دوره میانه داشته است؟" که میبایست به مطابقت دکترین گفتگوی تمدنها و اندیشه اسلامی در کنار مواجهه مسلمانان با بیگانگان به عنوان اشخاصی که مسلمان نبوده ولی در سرزمینهای متصرفه اسلامی به حیات خود میپرداختند، توجه داشت. مهمترین مسئله ای که در دکترین گفتگوی تمدنها به چشم میخورد مسئله شناسایی دیگری است که این امر را می توان در اندیشه اسلامی یافت که اصل به بهترین نحو آنرا بیان می دارد. اصل دعوت در کنار اصولی که به اجبارآمیز نبودن یا به عبارت بهتر اختیاری بودن عقیده اشاره میکنند، از لحاظ تئوریک این مسئله را به اثبات می رسانند که: "اسلام مبتنی بر گفتگو است." با تحلیل نشانه شناختی از گفتگو که توسط باختین انجام گرفته است به نقش گفتگو در تعامل اندیشه‌ها و متعاقب آن تکامل اندیشه و یا زایش تفکر جدید و در پی توسعه تمدنی به معنای اعم کلمه، می رسیم. که با مقدمات مذکور فرضیه تحقیق بلحاظ تئوریک محقق میگردد. اما بلحاظ تاریخی، هنگامی که به بحث ورود اسلام به سایر سرزمینها توجه میکنیم به نحوه عملکرد مسلمانان و بالاخص حاکمان مسلمان که براساس آموزه‌های دینی خود عمل می کرده‌اند، میبینیم که برخورد مسالمت‌آمیز با آنها و عدم اکراه و اجبار در پذیرش عقاید مسلمانان، بطور روشنی در صحنه تاریخ سیاسی - اجتماعی و فرهنگی اسلام میدرخشد. این برخورد باعث ایجاد مراودت مسلمین و بیگانگان حتی در احوال شخصی چون ازدواج، گردید که به مرور زمان منجر به گسترش این مراودات به حد "گفتمان علمی" که خود را در نهضت ترجمه نشان میدهد، شد. نهضت ترجمه؛ افتتاح ابواب مختلف علوم در کنار علوم اسلامی در اندیشه اسلامی را همراه خود داشت که این گسترش و افتتاح علوم موجبات توسعه تمدنی تمدن اسلامی را در دوره میانه به همراه داشت. پس میتوان این نتیجه را گرفت که: "گفتگوی تمدنی (اسلام و تمدنهای عمده عصر میانه) باعث تبادل آراء مسلمانان و بیگانگان شد که متعاقب آن شاهد شکوفایی و توسعه تمدن اسلامی در مدت زمان مذکور هستیم". واژگان کلیدی: گفتگوی تمدنها و تمدن اسلامی دوره میانه

دانش آموخته

• علیرضا عنایتی

استاد راهنما

• داود فیرحی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

استاد مشاور

• سید احمد موثقی گیلانی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران