چکیده

وقف که در لغت به معنای ایستادن و درنگ کردن بیشتر استفاده شده است در اصطلاح شرعی تحبیس اصل و تسبیل منفعت تعریف شده است. وقف به عنوان یک سنت در تاریخ اسلام و حتی پیش از اسلام نیز وجود داشته است و کاربردهای زیادی برای آن متصور بوده است. با بررسی تاریخ اسلام و تاریخ موقوفات، از بارزترین مواردی که هر ناظری را به فکر فرو می برد تأثیر مستقیم وقف بر شکوفایی تمدن اسلامی است. موقوفات در گسترش فرهنگ شیعی نیز نقش بسیار پر رنگی داشته اند. به طوری که ما در دوره‌های مختلف به خصوص از قرن چهارم و با روی کار آمدن حکومت آل بویه، شاهد رونق گرفتن سنت وقف و تامین مالی مراکز مذهبی، آموزشی و رفاهی مردم، به ویژه شیعیان هستیم که این ارتباط در دوره ایلخانان نمود بیشتری یافت. سئوال اصلی پژوهش حاضر این است كه تأثیر وقف در گسترش تشیع در دوره آل‌بویه تا آغاز صفویه به چه میزان بوده است؟ و به دنبال آن فرضیه ارائه شده آن است كه وقف در گسترش تشیع در ادوار تاریخی نقش اصلی داشته است. به عنوان مدخل بحث در مورد معنی و مفهوم وقف سخن گفته‌ایم و در ادامه به مواردی از آن در آیات وروایات اشاره كرده و به بررسی ارتباط وقف و گسترش فرهنگ شیعی از دوره آل‌بویه تا آغاز صفویه پرداخته‌ایم. کلید واژه: وقف، موقوفات، تشیع، آل بویه، ایلخانان، مراکز علمی، مراکز مذهبی.

دانش آموخته

• صدراله اسماعیل زاده

استاد راهنما

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید علیرضا واسعی

  عضو هیات علمی پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی