چکیده

جنبش تنباکو اولین قیام عمومی بر ضد حکومت با رهبری روحانیون در ایران محسوب می شود که به پیروزی قیام کنندگان انجامید. انعقاد قراردادی بین دولتمردان و یکی از تجار تبعه انگلیس، باعث از بین رفتن تعادل در جامعه گردیده و بروز بی ثباتی در جامعه بر اثر انعقاد این قرارداد زمینه مساعدی را برای انجام حرکتی در برابر حکومت فراهم آورد که از آن با نام جنبش تنباکو یاد می شود. از میان عوامل موثر بر پیشرفت این حرکت، آنچه توانست این حرکت را در مسیر صحیح خود پیش برده، به هدف نهایی و اصلی خود که لغو امتیاز توتون و تنباکو بود برساند، همانا در دست گرفتن هدایت و رهبری جنبش به وسیله علما و هدایت و کنترل آن در مسیر درست آن بود. این تحقیق بر آن است تا با اثبات این نظر، میزان تأثیرگذاری و قدرت رهبری و میرزا حسن آشتیانی را در این جنبش نشان دهد. لذا پرسش اصلی پژوهش نقش میرزا حسن آشتیانی در تحولاة نهضت تحریم تنباکو در داخل کشور چه بوده است؟ و پاسخ این سوال هدف اصلی این تحقیق میباشد. برای نیل به این مهم مراحل زیر در این تحقیق طی شده است: ابتدا در فصل مقدماتی با شرح و توضیح چهارچوب نظری مورد نظر سعی شده وزن و اهمیت رهبری را در یک جنبش و حرکت اجتماعی توضیح داده شود. سپس در فصل اول با عنوان شرح زندگانی میرزای آشتیانی فرد شماره یک پژوهش یعنی میرزای آشتیانی از جنبه‌های مختلف شناسانده شده است تا راه اثبات فرضیه تحقیق با توجه به خصوصیت‌های شخصی و جایگاه اجتماعی، علمی میرزای آشتیانی هموار شود. در فصل دوم با عنوان چگونگی ایفای نقش رهبری میرزای آشتیانی در قیام تنباکو سعی شده تا با بررسی نقش علما در اقصی نقاط ایران و جایگاه و شخصیت علمی میرزای آشتیانی در میان همه ایشان، مخاطب به نتیجه مورد نظر تحقیق نزدیک گردد. در فصل سوم با عنوان تأثیر نقش رهبری میرزای آشتیانی در قیام تنباکو با نتیجه گیری از مطالب دو فصل گذشته میزان و شدت تأثیر رهبری میرزای آشتیانی در پیش برد و به هدف رسانیدن جنبش تنباکو نشان داده شده است. در نهایت این تحقیق با این پاسخ به سوال اصلی خود میرزای آشتیانی با سرلوحه قرار دادن حکم میرزای شیرازی و هدایت مردم برای اجرای حکم با توجه به اینکه وجود میرزای آشتیانی در تهران به عنوان عالم تراز اول باعث گردیده بود که وی از موقعیت بسیار ممتازی در کل ایران برخوردار باشد و همه علما و مردم برای کسب تکلیف از ایشان پیروی کنند - به بهترین نحو نقش رهبری خود را ایفا نموده و توانست این جنبش را در راه راست و واقعی خود پیش برده به هدف مطلوب برساند. پایان می پذیرد.

دانش آموخته

• زینب مرادی

استاد راهنما

• علی اصغر مصدق رشتی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

استاد مشاور

• منصور میراحمدی چناروئیه

  استاد تمام گروه علوم و اندیشه سیاسی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی ، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی