چکیده

این پژوهش با عنوان نقش مذهب در تحولات سیاسی اجتماعی ایران با تأکید بر نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران و انقلاب اسلامی، درصدد بررسی نقش باورها و نمادهای مذهبی در حرکت های مذکور بوده است. در پاسخ به سؤال اصلی رساله، این فرضیه ارائه شده که باورهای مذهبی به لحاظ اثرگذاری در انگیزه ها، اهداف، روشها و رهبری در نهضت ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی نقش قاطع و موثری داشته اند. برای ارزیابی این فرضیه فصولی را طراحی کرده ایم. در فصل اول چهارچوب نظری تلفیقی پژوهشی بر اساس نظرات شهید صدر نظریه محتوای باطنی، استاد مطهری نظریه فطرت، و ماکس وبر نظریه فرهنگی ارائه شده است. براساس نظریات این متفکران تغییر و تحول در محتوای باطنی انسان موجب تغییر و تحول در مظاهر عینی زندگی اجتماعی می شود. در فصل دوم، باورها و نمادهای مذهب تشیع از جمله، ولایت، شهادت، اامامت، اجتهاد، امر به معروف و نهای از منکر، عدالت، ارتباط دین و سیاست، ظلم زدایی، نفی سلطه و استعمار، تقیه، شور و مشورت، انتظار، تعلیم و تعلم و آگاهی دادن به مردم و نمادهایی از جمله حکومت پیامبر(ص)، امام علی(ع) و نهضت عاشورا، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این باورها و نمادها دارای وجهه انقلابی و مبارزه جویانه هستند. با بررسی آنها و نشان دادن وجهه انقلابی آنها که در وجود مردم مسلمان شیعی مذهب ایران ریشه دارد، سعی شده بازتاب و تأثیر آنها در وقایع ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی نشان داده شود. در فصل سوم، به نقش این باورها و نمادها در نهضت ملی شدن صنعت نفت پرداخته شد. در این فصل تأثیر آموزه های دین را در نخبگان مذهبی با توجه به سخنرانیها، مکتوبات، اقدامات و... آنها آشکار می شود. نخبگان مذهبی با استفاده از روحیه مذهبی مردم و با استناد به آیات و روایات و... مردم را هدایت و ترغیب به دخالت در مسائل سیاسی و اجتماعی می کردند. در فصل چهارم نقش باورها و نمادهای مذهبی در انقلاب اسلامی بررسی و تحلیل شده است. تفسیر متفاوت و نوین اندیشمندان مسلمان بویژه روحانیت شیعه و روشنفکران دینی از باورها و نمادهای مذهب تشیع به رهبری و بسیج گرایی معمار بزرگ انقلاب، امام خمینی (ره)، و مدیریت جامع ایشان، تأثیر زیادی در پیروزی موفقیت آمیز، انقلاب داشته است و نقش قاطع و موثر باورها و نمادهای مذهبی آشکار می شود. در جمع بندی از مباحث مذکور مقایسه و تأثیر نقش مذهب در رویدادهای نهضت ملی شدن صنعت نفت و انقلاب صورت گرفته است.

دانش آموخته

• طاهره کنعانی

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• مصطفی ملکوتیان