چکیده

مقام و موقعیت زنان در طول تاریخ اسلام از مسائل قابل تامل این مقطع تاریخی است. از این میان عایشه بنت ابی بکر بعنوان شخصیتی سیاسی- مذهبی که می توانسته منشاء بسیاری از تحرکات اجتماعی، باشد جایگاه ویژه ای دارد. عایشه شخصیتی " وجیهه المله" داشت و از طرفی در مقابل خلیه مسلمین قیام کرده بود، این وضیعت، هوشیاری مردم را می طلبید تا در مقابله و مواجهه با افرادی با ارزش داوری و دارای موقعیت های معنوی و اجتماعی موضع گیری دقیقی بنمایند. البته در اقدام عایشه برای قیام علیه حضرت علی (ع) می بایست به نقش برجسته طلحه و زبیر بویژه عبدالله بن زبیر اشاره کرد. شاید اگر تحریکات اطرافیان نبود، عایشه بتنهایی نمی توانست قیام کند یا حتی فکر قیام به ذهنش خطور نمی کرد. طلحه و زبیر که با خلافت حضرت علی، منافع مادی و دنیوی خود را در خطر دیدند، با تحریک عایشه به جنگ، نخستین جنگ بین مسلمین را راه انداختند. البته شعار آنها در ظاهر خونخواهی عثمان و بازگرداندن امر خلافت به شوری بود، در حالیکه خود آنها نیز می دانستند که خودشان بویژه عایشه در تحریض مردم بر قتل عثمان نقش مستقیم داشته اند. پس در واقع هر کدام در پی منافع خود بوده اند. طلحه و زبیر در پی بدست آوردن خلافت یا حداقل حکومت یک منطقه مهم بودند و عایشه نیز در پی بازگرداندن خلافت به طایفه خود(تیم) و نیز رها شدن از حقه ها و کینه های دیرینه ای بود که از حضرت علی داشت. عایشه با حضور خود در جنگ جمل از فرمان خدا و رسول خدا مبنی بر در " خانه هایتان بنشینید و آرام بگیرید. " عمل کرد و همین امر اگر چه مانع حضور برخی افراد در جنگ شد ولی حضور شخص عایشه و جایگاهی که بعنوان " ام المومنین " داشت باعث برانگیختن احساسات مذهبی و تعصب مردم شد. و جمع کثیر در حمایت از مادر خود به اصحاب جمل پیوستند. سوال اصلی پژوهش این است: " عایشه با توجه به موقعیت و جایگاهش چه نقشی در بروز جنگ جمل داشت؟" و فرضیه ای که در مقابل این سوال قرار می گیرد این است که:" عایشه با توجه به زن بودن و داشتن شخصیت احساساتی و همچنین کینه و نفرت شدیدی که از علی (ع) داشت و تحریکات اطرافیان بویژه عبدالله بن زبیر، با هدف قدرت طلبی و بازگرداندن خلافت به طایفه خود وارد صحنه جنگ جمل شد و در پیدایش و ادامه آن نقش موثری ایفا کرد." با توجه به مطالب مطح شده در فرضیه و چکیده به این نتیجه رسیدیم که زنان می توانند چه نقش های موثری در جامعه داشته باشند و در مواقع مختلف مردان را به کارهایی مانند جنگ یا صلح ترغیب کنند. یکی از این زنان عایشه است که در این تحقیق به نقش وی در بروز جنگ جمل پرداخته می شود.

دانش آموخته

• فاطمه نوری خضرآباد

استاد راهنما

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام