چکیده

موقعیت جغرافیایی که یک دولت در آن قرار می گیرد در شکل گیری رفتار سیاسی و تصمیمات سیاسی داخلی و خارجی آن نقش بسیار موثری دارد. در این میان تنگه ها و گذرگاههای طبیعی دریایی، یک موقعیت خاص جغرافیایی محسوب می شوند. که هم در قدرت سیاسی و نظامی چه از نظر داخلی و چه بین المللی آن واحد سیاسی که در مجاورت آن قرار دارد تاثیر مستقیم دارد. این تنکه ها در به عنوان یک عامل جغرافیایی به خاطر ارزش های ارتباطی اقتصادی و نظامی و ژئوپلوتیکی که دارند در موازنه قدرت منطقه ای و جهان نقش موثری دارند و دولت ها و قدرت های حاکم بر تنگه از آن به عنوان ابزاری در سیاست خارجی خود استفاده می کنند. در میان تنگه های استراتژیک جهانی تنگه هرمز اهمیت ویژه ای دارد. این تنگه در جنوب غرب آسیا واقع شده و دریای نیمه بسته خلیج فارس به اقیانوس هند و خطوط کشتیرانی بین المللی دریای آزاد متصل می کند. با توجه به موقعیت سوق الجیشی و استراتژیکی تنگه هرمز و به لحاظ موقعیت اقتصادی و ژئواکوئنومیکی و لزوم باز بودن تنگه هرمز به روی کشتیهای بین المللی و نوع رژیم حقوقی حاکم بر این تنگه می کردند تاثیر تعیین کننده ای بر امنیت ملی، اقتصادی، نظامی و سیاسی ایران داشته باشد. بر اساس تئوری رزیم های بین المللی کرانسر، رژیمهای بین المللی توسط قدرت های بزرگ در سطح جهانی و یا منطقه ای ایجاد می شود و درصدد تامین منافع دولت های به وجود آورنده خود می باشد. با این وجود بعد از اینکه به عنوان مکانیزم اطلاع رسانی در اختیار جامعه جهانی قرار گرفتند. منافع دیگر دولت ها را نیز تامین می نمایند. این امر سبب کاهش قدرت طلبی کشورهای قدرتمند شده به طوری که این الگوی همکاری میان دولت ها به وجود می آید. و این همکاری علیرغم مناقشات موجود باعث ایجاد قواعد مستحکم تری در سطح بین المللی شده و این قواعد به نوبه خود در سطح جهانی هرج و مرج را کنترل کرده و بدین ترتیب به حفظ صلح و ثبات نظام بین المللی و امنیت جهانی کمک می کند. رژیم حقوقی تنگه های بین المللی از جمله تنگه هرمز توسط قدرت های بزرگ( امریکا، شوروی و انگلیس) در کنوانسیون های حقوق بین الملل دریاها تعیین شد. آنان درصدد تامین منافع خود بودند اما بعد از آن از طرفی سبب کاهش قدرت طلبی کشورهای قدرتمند شده و از طرف دیگر سبب ایجاد نظم در تردد از تنگه هرمز و در نتیجه ایجاد نوعی امنیت در ابعاد مختلف آن بر کشورهای ساحلی و از جمله ایران گشت.

دانش آموخته

• حوریه کافیان

استاد راهنما

• سید داود آقائی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

استاد مشاور

• محمد ستوده آرانی

  دانشیار گروه مطالعات سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام معاون آموزش و فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام