چکیده

در رساله پیش رو تلاش شد به این سؤال اصلی پاسخ داده شود که؛ «از نظر مقام معظم رهبری، روحانیت چه نقشی در جامعه پذیری سیاسی در جمهوری اسلامی ایران دارند؟» در پاسخ به این سؤال و در چارچوب نظری متناسب با موضوع یعنی نظریه ساختاری- کارکردی آلموند فرضیه پژوهش ارائه شد؛ که عبارت است از: «از نظر مقام معظم رهبری نقش روحانیت در جامعه پذیری سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران، به چالش کشیدن ارزش‌های سیاسی (مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی) در نظام قبل از انقلاب اسلامی، ایجاد ارزش‌های سیاسی انقلاب اسلامی ایران (مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی) و درونی کردن آن در نظام جمهوری اسلامی ایران، می باشد.» در نظریه ساختاری - کارکردی آلموند، ارزش‌های سیاسی درسه سطح سیستمی، فرایندی و سیاست گذاری مورد بررسی قرار می‌گیرد؛که هر سطح شامل چندین نمونه از ارزش‌های سیاسی است که در این پژوهش فقط به بررسی دو ارزش اکتفا شد که عبارتند از: مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی. در واقع در این رساله از نظریه آلموند در جهت شاخص بندی ارزش‌های سیاسی استفاده شد و در مفهوم این شاخص‌ها دیدگاه مقام معظم رهبری بعد از تعاریف مطرح شده در فصول دو و سه به تفصیل مورد مطالعه قرار گرفت. از طرفی با توجه به مراحل سه گانه جامعه پذیری سیاسی ؛ یعنی چالش ارزش‌های سیاسی قدیم، ایجاد ارزش‌های سیاسی جدید و درونی کردن ارزش‌های سیاسی جدید از نسلی به نسل بعد، سه فصل دیگر شکل گرفت. در فصل دوم نظر مقام معظم رهبری درباره مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی در نظام قبل از انقلاب آورده شده که به اختصار شامل این موارد می باشد: ایشان مشروعیت رژیم پهلوی را به پشتیبانی آمریکا در آن می دانند و آن را متکی به زور و حاکمیت آن دوران را طاغوت و وابسته به خارج معرفی می کنند درباره مشارکت سیاسی آن نظام نیز ایشان آن نظام را ضدمردمی و مورد حمایت قدرت های بیگانه می دانند و وحدت و پشتیبانی مردم از نظام را سرمایه ای می دانند که رژیم سابق به دلیل نداشتن آن با وجود سایر سرمایه های مادی واژگون شد. ایشان آن نظام را جدا از مردم و ضد اسلام و متکی بر طبقات مرفه بی درد و بی اعتنا به آراء مردم معرفی می کنند. و در ادامه این فصل درباره نقش روحانیت در به چالش کشیدن این دو ارزش در آن رژیم می فرمایند: اگر روحانیون نبودند، نه مبارزه شروع می شد و نه پیروز می شد. و تنها نیرویی که یارای مقاومت در برابر رژیم پهلوی را داشت را همه ملت می دانند و آن را هم تنها به وسیله روحانیت قابل بسیج همگانی معرفی می کنند. در فصل سوم نظر ایشان درباره مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی آورده شده که به اختصار شامل این موارد می باشد: در این فصل پس از ذکر نظریه ولایت مطلقه فقیه امام خمینی به عنوان رهبر نظری و عملی این نهضت و ایجاد کننده این نظام و ارزش های آن به نظرات رهبری پرداخته شد. ایشان اصلی ترین مؤلفه جامعه اسلامی را حاکم اسلامی می دانند که آن هم با ولایت قابل تعریف می باشد. ایشان ولایت را ناشی از ارزش های اسلامی مانند عدالت اسلامی، علم اسلامی و دین اسلام می دانند. ایشان پایه و اساس مشروعیت حکومت را فقط رأی مردم نمی دانند، پایه اصلی را تقوی و عدالت می دانند منتهی تقوی و عدالت هم بدون رأی و مقبولیت مردم کارایی ندارد. ایشان درباره مشارکت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی نیز چنین می فرمایند: معنی مشارکت، مردمی بودن است و معنای مردمی بودن، نقش دادن به مردم هم در اداره و تشکیل حکومت و هم در تعیین حاکم است. ایشان در نهایت ایجاد ارزش های سیاسی انقلاب اسلامی (مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی) در نظام جمهوری اسلامی ایران را در اصل فقط از ناحیه روحانیت ممکن می دانند و نقش اصلی را در این زمینه از آن روحانیت و در رأس آن حضرت امام می دانند. در فصل چهارم ابتدا درباره روش ها و مکانیزم های خاص روحانیت در امر درونی کردن ارزش های سیاسی انقلاب اسلامی در نظام جمهوری اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری بحث شد که به اختصار شامل موارد ذیل می شود: تبلیغ دین و مبادی قدرت و تأثیرگذاری. ایشان نفوذ روحانیت را به دلیل محبوبیت و اعتماد مردم به ایشان می دانند که نشأت گرفته از: 1- اعتماد تاریخی مردم به روحانیت شیعه؛ 2- شبکه گسترده و منسجم روحانیت در سراسر کشور؛ 3- بسیج عام فقط توسط روحانیت قابل اجرا بود. در بخش دوم وظایف امروز روحانیت در این راستا از دیدگاه ایشان بررسی شد که عبارتند از: تبیین دین، مجاهدت برای مردم، حفظ آبروی انقلاب، توجه به موقعیت جمهوری اسلامی و در نهایت توصیه های ایشان به روحانیت برای رعایت شأن این لباس مورد مطالعه قرار گرفت. کلمات کلیدی:جامعه پذیری سیاسی، ارزش‌های سیاسی انقلاب اسلامی ایران (مشروعیت سیاسی و مشارکت سیاسی) و روحانیت.

دانش آموخته

• محبوبه محمدی

استاد راهنما

• محمدتقی آل سید غفور

  عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام نماینده مردم شوشتر در دوره اول مجلس شورای اسلامی

استاد مشاور

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام