چکیده

غزالی در کتاب تهافت الفلاسفه بیست مسأله از آراء و عقاید فلاسفه را بیان و آنها را محتاج نقد و در سه مسأله ی، قدم عالم، علم خدا به جزئیات و معاد جسمانی، آنها را مستحقق تکفیر می داند. غزالی در مسأله قدم عالم ابتدا سه دلیل از فلاسفه که تقریباً لفظ به لفظ از کتاب دانش نامه علائی ابن سینا می باشد بر قدم عالم بیان کرده و سپس بر هر کدام از آنها اشکالاتی وارد می کند. غزالی ادعا دارد که دین حدوث زمانی عالم را مطرح می کند، اما فلاسفه آنرا نپذیرفته و با آن مخالفت می کنند و به قدیم بودن عالم اعتقاد دارند لذا مستحق تکفیر می باشند. فلاسفه مشاء اعتقاد دارند که دین جزء حدوث ذاتی عالم چیزی را نگفته و به حدوث زمانی عالم اشاره ای نکرده است و منظور آنها از قدم عالم، قدیم زمانی می باشد. فلاسفه متعالیه اعتقاد دارند که دین حدوث زمانی را می گوید؛ اما این حدوث زمانی با حدوث زمانی مورد نظر غزالی تفاوت زیادی دارد. غزالی دربارۀ معاد جسمانی ادعا می کند که فلاسفه، معاد جسمانی را انکار می کنند، لذا مستحق تکفیر می باشند. اگرچه ابن سینا در رساله اضحویه معاد جسمانی را انکار کرده است، اما در کتاب الهیات شفاء و الیهات نجات آنرا به صورت تعبدی پذیرفته اما عقل را از درک و اثبات آن عاجز دانسته است. صدرالمتألهین ادعا می کند که با اصول و قواعد عقلی، توانسته معاد جسمانی را اثبات کند. اما اینکه آیا بدن محشور که صدرا آنرا اثبات کرده است همان بدن دنیوی مورد نظر دین می باشد، یا یک بدن مثالی، قابل تامل است. کلیدواژه ها: حدوث و قدم، تقدم و تأخر، جعل، فاعل، ترجیح بلامرجح، امکان، عدم مجامع و مقابل، تناسخ، معاد، حکمت مشاء، غزالی، حکمت متعالیه.

دانش آموخته

• محمد بهرامی

استاد راهنما

• محمدجعفر علمی

  محمدجعفر علمی، از اساتید حوزه و دانشگاه به دلیل بیماری سرطان دار فانی را وداع گفت. وی سال ‌های پیش مدتی را در کسوت معاون آموزشی و پژوهشی با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همکاری داشت. مرحوم علمی، تحصیلات حوزوی خود را در تهران و قم نزد اساتیدی چون آیات عظام میرزا جواد تبریزی، حسین وحید خراسانی و عبدالله جوادی آملی گذراند. حجت‌الاسلام علمی، دارای دکترای فلسفه از انگلستان بود و مدتی هم به عنوان رییس کالج اسلامی لندن در این کشور حضور داشت.

استاد مشاور

• یارعلی کرد فیروزجایی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام