چکیده

چك یده اند یشمندان در وجود حق یقت ی به نام عقل که ابزار تم ی یز است، اتفاق نظر دارند. و به دل یل پ یچ یدگ ی بحث در باره آن، علوم مختلف معان ی متفاوت از ماه یت عقل را اراده م ی‌کنند،آنگونه که گو یا ه یچ وجه جامع ی م یان معان ی عقل ن یست، نام گذار ی اشتراک واژه عقل به «اشتراک اسم ی» از سو ی صدرالمتأله ینو عنا یت به معنا و موارد اطلاق آن نزد اصحاب مکاتب، شاهد ی بر ا ین ادعا است، پژوهش پ یرامون ماه یت عقل درعلم کلام و فلسفه و راهبرد آن در مبداءشناس ی با تحل یل و توص یف د یدگاهها ی س یدمرتض ی، خواجه نص یرالد ین و قاض ی عبدالجبار تلاش ی در راستا ی حل ا ین مشکل خواهد بود. ثمره تلاش پژوهشگر ا ین رساله ا ین است که عقل کاربرد‌ها ی ز یاد ی در فلسفه دارد، اما دو معنا از معان ی آن از جمله عمده تر ین و شا یع تر ین کاربرد عقل در فلسفه است: الف) عقل به عنوان مرتبه‌ا ی از هست ی که موجود ی ذاتا و فعلا مجرد است؛ ب) عقل به عنوان قوه‌ا ی از قوا ی نفس که غالبا در کتاب النفس مورد بررس ی قرار م ی‌گ یرد. یافته‌ها ی ما حاک ی از آن است که معنا ی دوم از عقل نزد فلاسفه همان معنا ی مراد متکلم ین از عقل است، از ا ین رو عقل کلامی و فلسفی در مباحث مبدءشناسی تفاوت جوهری ندارند. عنا یت به آراء سه اند یشمند مورد نظر، ره ین ا ین معنا است که علم کلام و فلسفه به توانمند ی عقل در تبیین و تحلیل مسائل مبداءشناس ی باور دارند، هرچند عقل فلسفی که خواجه نص یرالد ین گرا یش ب یشتر ی به آن دارد، از توانمندی و نقش آفرینی استوارتری برخوردار بوده است. در ا ین پژوهش تلاش شده است تا با بررس ی برخ ی مباحث جزئ ی در مبداءشناس ی و تمرکز بر موضوعات خاص مثل برهان حدوث و برهان امکان و وجوب وبحث از صفات ی که صبغه عقلان ی داشته به توص یف و تحل یل اند یشه‌ها ی سه متفکر مورد نظر در اثبات مبدء و صفات خداوند پرداخته و از ا ین راه هدف را دنبال نمود یم. کل یدواژه: عقل کلام ی، عقل فلسف ی، برهان حدوث، برهان امکان، صفات خبر ی، مبداء شناس ی، سیدمرتضی، خواجه نصیر، قاضی عبدالجبار.

دانش آموخته

• مصطفی سلطانی

استاد راهنما

• علی ربانی گلپایگانی

  استاد کلام حوزه علمیه قم و عضو هيات علمى مؤسسه امام صادق (ع)

استاد مشاور

• حسن معلمی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• محمدصفر جبرئیلی

  استادیار گروه كلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی