مراسم حج از جمله مراسمی است که در اسلام اهمیت بسیاری دارد، اسلام آنرا سازماندهی نهایی نمود و احکام و دستورات ویژهای برای آن در مقام اجرا قرار داده است. مسلمانان چه در زمان رسول خدا (صلی الله علیه آله) و چه پس از آن اهتمام ویژهای به آن داشتهاند.تاكید امامان معصوم در طول تاریخ به این بوده كه از عظمت حج كاسته نشود. و بر این اساس حج در دوره خلفا هم همواره مورد توجه بوده است.همین طور در دوره عباسیان توجه و عنایت ویژه ای به این امر بوده است .لذا خلفای عباسی خودشان بارها به سفر آمده بودند و از نزدیك شاهد حج گزاری مردم و مشكلات حجاج بودند و سعی بر رفع آنها داشتند. و همچنین عباسیان به تحول و توسعه و تعمیر راههای مواصلاتی، تامین شرب حجاج و وسعت ابنیه و مساجد و مكه و تعیین امیر الحاج مبادرت می ورزیدند. موضوع این رساله مراسم حج در دوره اول عباسیان است سئوال اصلی این پژوهش چنین است: « سیاست عباسیان نسبت به برگزاری مراسم حج در دورهی اول چگونه بوده است؟ در پاسخ آن این فرضیه مطرح شده است: « خلفای بنی عباس نهایت تلاش خود را جهت بهره گیری از حج در راستای تحکیم خلافت داشتهاند» جهت بررسی این سئوال و فرضیه فصولی چند در نظر گرفته شده است.» این رساله شامل کلیات (طرح تحقیق) و سه فصل است. فصل اول آن به جایگاه حج در دوره پیش از خلافت عباسیان میپردازد. فصل دوم آن به کارگزاران و امیرالحاجها و خدمات آنها و سیاست عباسیان در مراسم حج در دوره اول عباسی اختصاص دارد فصل سوم وضعیت شیعیان و خوارج را نسبت به حج در عصر اول عباسی مورد بررسی قرار داده است. کلمات کلیدی: حج، عباسیان، خلفای عباسی ، مکه و مدینه.
دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
عضو هیات علمی گروه تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)