چکیده

نقطه شروع مبارزات امام خمینی (ره) علیه رژیم طاغوتی محدود به دوره خاصی نیست. گرچه پژوهش حاضر مواضع و مبارزات امام را در دوره محدود (فضای باز سیاسی ۵۷-‎۵۶) بررسی کرده است. اما به معنی نیست که امام فقط در آن دوره بر علیه رژیم موضعگیری کرده است. بلکه به لحاظ اهمیت و سرنوشت ساز بودن آن دوره است که استراتژی مهم امام خمینی (ره) (ایجاد حکومت اسلامی) در آن دوره تحقق یافته است. نگارنده در مقدمه، طرح تحقیق را بیان کرده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است "مبنای دینی موضع گیریهای امام خمینی (ره) در دوره باز سیاسی چیست؟" جواب فرضی و موقتی که به این سؤال داده شده این است که امام خمینی (ره) با توجه به اصول متخذه از دین از قبیل "اصل حرمت مماشاة با حکومت طاغوت" و "اصل ظلم ستیزی و عدالت گستری" و در نهایت بهره مندی از فرصتها برای تشکیل حکومت اسلامی، موضع عدم سازش با شاه را در قالب بسیج همگانی اتخاذ نمودند. بررسی مواضع امام خمینی (ره) در دوره مذکور بخصوص تبین مبانی آن موضع گیریها تا کنون ناشناخته مانده است. در اولین گام، پژوهش درصدد تبیین و توصیف دوره باز سیاسی است. در این بخش علل و عوامل خلق آن و تحولات آن دوره و در نهایت رابطه حکومت و اپوزیسیون مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از یافته‌های این بخش حاکی از آن است که در خصوص علل شکل گیری فضای باز سیاسی از سوی رژیم دیدگاههای مختلفی وطرح شده است. بنابراین در جستجوی علل خلق فضای باز سیاسی رژیم به دیدگاه واحدی می رسیم و گفتنی است اکثر دیدگاهها به چندین عامل (از قبیل مشکلات اقتصادی، بحران نهادی و...) در خصوص اعلان فضای باز سیاسی از سوی شاه اشاره داشته‌اند. در بخش بعد، مواضع و مبانی دینی امام (ره) مورد بررسی قرار گرفته است. مبانی دینی در سه محور (‎۱. اصل حرمت مماشاة با حکومت طاغوت ‎۲. اصل ظلم ستیزی و عدالت گستری ‎۳. بهره مندی از فرصتها برای تشکیل حکومت اسلامی) بررسی شده است. نکته مهمی که در این بخش حائز اهمیت است، تکیه امام بر این مبانی در هر شرایط و موقعیت ممکن بوده است. بدین سان دغدغه امام در خصوص ریشه کنی حکومت طاغوت و عدالت گستری و مبارزه با ظلم، نمایان می گردد. سؤال این است که اگر امام به عنوان یک مصلح دینی نبود، آیا باز هم تکلیفی وی را مکلف به قیام بر علیه نظام طاغوتی می کرد یا خیر؟ خواننده در خواهد یافت که امام در راستای پیاده شدن اصول اسلام در مملکت اسلامی قدم بر می داشت، همچنان که سعی بر آن شده مواضع امام خمینی در دوره فضای باز بر مبانی دینی تطبیق داده شود. امام با نفی وضع موجود در آن شرایط از هر فرصت برای نفی نظام سلطنتی استفاده می کرد و با تبیین منطق اسلام همواره بر بی منطقی نظام طاغوتی تأکید می داشت. منطق اسلام منطق انسان دوستی و خدامحوری است و منطق شاه یا رژیم طاغوتی منطق زور و سرنیزه است.

دانش آموخته

• علی ملکی

استاد راهنما

• محمود شفیعی

  عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید

استاد مشاور

• عبدالوهاب فراتی

  عضو هیات علمی و دانشیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی