چکیده

چكیده اخلاق عرفانی به عنوان یکی از رویکردهای اخلاق اسلامی، از شاخه های تخصصی عرفان اسلامی می-باشد. این اخلاق دارای مبانی خاص انسان شناختی است که ریشه در عرفان نظری و عرفان عملی دارد. مهمترین مبانی انسان شناختی این اخلاق عبارتند از ۱- قلب گوهر اصلی وجود انسان است. ۲- این گوهر دارای لایه های طولی و اطوار باطنی است که به لطائف و بطون سبعه تعبیر می شود. ۳-سعادت و کمال لایق آدمی، وصول الی الله است. سایر مبانی انسان شناختی اخلاق عرفانی، از فروعات این سه مبنا بوده و ذیل آنها مورد بررسی قرار می گیرند. اهل معرفت حقیقت انسان را قلب دانسته و عقل، حس و دیگر قوای باطنی و ظاهری را از شئون آن می شمارند. قلب دارای کارکردهای متنوعی است که مهمترین آنها، ادراک شهودی حقایق و معارف است و انواع احساسات و احوالات و اعمالی چون نیت، توبه و اخلاص از جمله کارکردهای عملی قلب اند. با ظهور اسماء و صفات الهی در قلب، آدمی از صفات بشری فانی گشته و تمام رفتارها و ملکات او صبغه ی الهی می گیرند و تخلق به اخلاق الهی حاصل می شود. توجه به ساختار وجودی قلب که دارای لایه های طولی و اطوار وجودی می باشد، مبنای مهم دیگری است که معرفت دقیق تر و عمیق تری از نفس را موجب می شود. از این منظر قلب بالقوه، دارای مراتب باطنی و طولی ای است که حرکت درونی و صیرورت وجودی، تأمین کننده فعلیت آنها می باشد. اشتداد وجودی قلب در گرو خرق حجابهای ظلمانی و نورانی و شکوفایی لایه های قلب یعنی طبع، نفس، قلب، روح، سرّ، خفی و اخفی می-باشد و با شکوفایی اطوار وجودی قلب، مقاماتی مانند اسلام، ایمان و احسان به منصه ظهور می رسند. براساس این مبنا همه ی فضایل اخلاقی به شکل طولی قابلیت ارتقا دارند و عمق و ظرافت ملکات اخلاقی گسترده تر می-شود. اما مبنای سوم یاد شده این است که سعادت انسان در وصول الی الله است که با سیر و سلوک معنوی و توفیق جذبه های الهی حاصل می شود. بر اساس این مبنا اخلاق عرفانی، در جانب فضایل حکم می کند بر ضرورت دو امر: حسن فعلی و فاعلی با رعایت اخلاص و در جانب رذایل حکمش وجوب تقبیح و ترک موجبات دوری از کمال و هجران از جمال، است. بررسی و تحقیق متون دینی و مصادر قرآنی روایی آن مفید این حقیقت است که مبانی انسان شناختی اخلاقی عرفانی، با متون دینی هم افق بوده و موافقت و مطابقت دارد. از منظر شریعت نیز قلب، اصل انسان معرفی شده که با اطوار و کارکردهای گوناگون معرفتی، احساسی و عملی مانند ایمان، اطمینان، شرک و نفاق سعادت و شقاوت آدمی را رقم می زند. متون دینی نیز انسان را موجودی می داند که دارای مراتب طولی و باطنی مانند روح، قلب و نفس، می باشد. در باب مبنای سوم باید گفت متون دینی بر آن است که کمال آدمی به بندگی تام و دارا بودن قلب سلیم است و سعادت را رسیدن به مقام محو و کمال انقطاع می داند. کلید واژه ها: اخلاق عرفانی، مبانی انسان شناختی، قلب، بطون سبعه، سعادت، وصول الی الله.

سوالهای اصلی و فرعی

• مهمترین مبانی انسان شناختی در اخلاق عرفانی کدام است؟ و اثر آن در گزاره های اخلاقی چیست؟ و رابطه آن با متون دینی چگونه می باشد؟

دانش آموخته

• شهناز قهرمانی ده نوئی

استاد راهنما

• سید یدالله یزدان پناه

  استاد سطح عالی حوزه علمیه / عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی

استاد مشاور

• حمید پارسانیا

  استاد حوزه و دانشگاه / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

• سید محسن میری

  دانشیار جامعه المصطفی العالمیه