چکیده

یکی از مباحث مهم در علم کلام و فلسفه بحث از صفات الهی و چگونگی آنها، و از مباحث با اهمیّت و دقیق صفات الهی، بحثهای معنا شناسانه، هستی شناسانه و کلامی در باره صفت قدرت خداوند و دایره شمول و عمومیّت آن است،که در موارد زیادی، مورد اختلاف فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته است. به دلیل وجود برخی پیچیدگی ها در این مسأله که سبب بروز شبهاتی شده است، در این رساله به این بحث پرداختیم. در طول تاریخ بین متکلمان و فیلسوفان در چگونگی تفسیر قدرت در خداوند تعالی اختلاف نظر وجود داشته است. حتی در مورد ادله ی اثبات این صفت برای خداوند و نیز دایره ی شمول و عمومیت آن، به خاطر وجود مبانی متفاوت در مسائل مختلف بین آنها نزاع وجود داشته است. به طوری که حتی برخی متکلمان بر آن شده اند که فلاسفه را منکر قادریّت خداوند بدانند. امّا به نظر می رسد که فلاسفه با مبانی مستحکم تر و دقیق تر توانسته اند هم در باب تعریف و تبیین چگونگی قدرت خداوند و هم در باب اثبات آن برای خداوند و دایره ی شمول آن نسبت به متکلمین موفق تر عمل نمایند. آنچه وجه اشتراک هر دو گروه از متفکران می باشد، این است که هر دو گروه در پی اثبات کمالی از کمالات برای خداوند بوده اند، حتّی برخی از متکلمان با وجود اینکه در نهایت دچار اشکالات اساسی شده اند، به طور مثال در تعریف قدرت و دایره ی شمول آن، بازهم می توان گفت که هدف آنها اثبات کمالی از کمالات برای خداوند و تنزّه او از عجز و ناتوانی بوده است. در این بحث آنچه بیشتر مورد انکار و القای شبهه قرار گرفته است بحث از عمومیت و شمول قدرت خداوند است، به طوری که می توان گفت همه ی کسانی که اصل وجود خداوند را پذیرفته اند، اتصاف او به صفت قدرت را نیز پذیرفته اند، امّا آنچه نزد بسیاری از خداباوران نیز مورد شبهه واقع شده است پذیرش نامحدود بودن این صفت برای خداوند است، تا جایی که گروهی از متفکّران اهل سنّت نیز برای حفظ صفت عدل الهی عدم احاطه ی قدرت خداوند بر افعال اختیاری انسان را پذیرفته اند. البته با وجود ادله ی محکم متکلمین و فلاسفه این شبهات قابل حل و نقد است. واژگان کلیدی: قدرت – عمومیت و اطلاق – محال – قبیح – امکان – وجوب – عینیت صفت – صفت ذات – صفت فعل – موجَب – مختار – شرور.

دانش آموخته

• عباس باقری آزندریان

استاد راهنما

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام