چکیده

موضوعی که در این پژوهش بدان پرداخته می شود، فعالیتهای آموزشی شیعیان در شمال ایران از قرن هفتم تا دهم هجری (سقوط بغداد تا ظهور صفویه) است. فاصله زمانی حساسی که با استیلای مغولان کافر آغاز و با برآمدن شیعیان به پایان می رسد. قوم وحشی مغول به سرعت جذب فرهنگ غنی اسلام شدند و بعد از حضور آنها و در پرتو قدرتشان با اقداماتی که انجام دادند موجبات رشد فرهنگ و آموزش فراهم شد. یکی از این نمودها، رشد فعالیتهای آموزشی می باشد که در قالب مدارس، مکتب خانه ها، مساجد و غیره توسط علمای مختلف و در برخی مناطق و در مقاطعی با حمایت وزرا و سلاطین صورت می گرفت. بر این اساس پرسش اصلی تحقیق این است که: «دامنه و ابعاد فعالیتهای آموزشی شیعیان در شمال ایران در دوره زمانی 656 تا 907 ه.ق چه بوده است؟» برای رسیدن به پاسخ این پرسش منابع مختلفی مانند کتب رجالی چون «طبقات» و «الذریعه» آقابزرگ تهرانی، برای بررسی زندگی علما، کتب جفرافیا جهت دستیابی به وضعیت مکانی شمال ایران و دیگر منابع مورد بررسی قرار گرفت و پس از تجزیه و تحلیل داده ها براساس روش متعارف تاریخ پژوهی، یافته های این مطالعه در چهار فصل به شرح زیر دسته بندی شد: فصل اول کلیات و مفاهیم، فصل دوم (پیشینه تاریخی گیلان و مازندران)، فصل سوم (فعالیتهای آموزشی گیلان و مازندران، قرن هفتم تا دهم) و فصل چهارم (عوامل و زمینه های رونق و عدم رونق آموزش در خطه شمال ایران از قرن هفتم تا دهم). بررسی های انجام شده نشان می دهد که در این زمان و مکان مورد نظر فعالیت آموزشی مشخصی صورت نگرفته است. هرچند به زمینه علم دوستی مردم این سرزمین با وجود کثرت علما می توان پی برد. علمایی که معمولاً در این خطّه نماندند و به علل مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی هجرت کردند تا شمع وجودشان در مناطقی دیگر بدرخشد. کلمات کلیدی: شمال ایران، شیعه، آموزش، علما.

دانش آموخته

• معصومه جمشیدی کوهساری

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام