چکیده

عرفی شدن دین در دو گفتمان اسلام سیاسی و تجدد، مفهوم متفاوتی برایش تعریف شده است. تجدد در پی عرفی شدن دین است برای اینکه مفاهیم اصلی خود را در خارج از حوزه دین معنادهی کند، اما اسلام سیاسی در پی عرفی شدن است تا براساس تحولات و تغییرات و مقتضیات زمان و در چارچوب اجتهاد، به مسائل و نیازها در دایره شریعت پاسخ دهد؛ حتی نگاه به امور عرفی نیز از دریچه شریعت نگریسته میشود. در تاریخ معاصر ایران این دو گفتمان مبنای بسیاری از تحولات سیاسی - اجتماعی است و برای تحلیل آنها باید با عصای این دو گفتمان گام برداشت. هر دو گفتمان برای تامین هدف خود یعنی هژمونیک شدن یا جلوگیری از شالوده شکنی خود، سعی در تحلیل مفاهیم بر اساس مدلول‌های خود هستند. در راستای تبیین مسئله عرفی شدن در ایران معاصر در قالب دو گفتمان رقیب، اسلام سیاسی و تجدد، در آغاز به بیان الگوی تحلیل پرداختیم و در آن نظریه گفتمان لاکلا و موفه را ارائه کردیم. سپس برای بستر سازی تحلیل مسئله، دو گفتمان تجدد و اسلام سیاسی و مفهوم عرفی شدن در آن دو را بررسی کردیم. در پی آنها در بخش دوم، ابتدا در بحثی اندیشه ای با مفصل بندی چندین دال مهم حول دال‌های مرکزی مدرنیته و اسلام سیاسی، به تبیین این مفاهیم در نظام معنایی تجدد و اسلام سیاسی پرداختیم و با استفاده از شواهدی از ایران معاصر، مسئله روشن‌تر گشت. در پایان، با نگاهی به روند تحولات ایران معاصر، نهادهای عرفی شده مهم بررسی شد و واکنش گفتمان اسلام سیاسی در برابر عرفی شدن این نهادها تبیین گردید و روشن شد که این گفتمان با ارائه تعریفی خاص از عرفی شدن، در این دوره سعی کرده جدا شدن بخشی از امور عمومی از نهاد دین و تبدیل آنها به نهادهای عرفی را بپذیرد آن هم در دائره شریعت؛ یعنی اسلام از همان آغاز بخشی از امور را در حوزه متغییرات قرار داده تا به تناسب تغیرات زمان، تغییر یابد. واژگان کلیدی: عرفی شدن، مدرنیته (تجدد)، اسلام، اسلام سیاسی، گفتمان، مفصل بندی.

دانش آموخته

• محمداسماعیل نباتیان

  زندگی نامه محمداسماعیل نباتیان در سال 1350 در روستای خرق شهرستان فاروج در استان خراسان شمالی به دنیا آمد و تحصیلات تا مقطع سوم راهنمایی را در روستا سپری کرد. پس از اخذ دیپلم علوم تجربی در مشهد مقدس، در سال 1370 برای تحصیل دروس دینی وارد حوزه علمیه قم گردید و در مدرسه معصومیه

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• سید احمد موثقی گیلانی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران