چکیده

در تاریخ سده‌های میانه، سرزمین های خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی، سیاسی روبرو شدند كه با اوج گیری این حركت ها، به جایی رسیدند كه از نظر سیاسی و قوت، رقیب خلافت بغداد شدند.نهضت شیعه اسماعیلیه یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفر علیه السلام، بعد از یک دوره طولانی مبارزه در نقاط مختلف جهان اسلام، در اواخر قرن سوم هجری با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری رسما خلافت خود را در مغرب اسلامی اعلام کردند. فاطمیان به سبب گرایش به مذهب شیعی اسماعیلى، در جهان اهل‏سنت که عمده سرزمین‏هاى اسلامى را تشکیل مى‏دادند، کمتر مورد توجه و پذیرش بودند. این پژوهش گزارش های مورخین ساکن سرزمین-های شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی آنان بودند، در مورد فاطمیان بررسی می کند. حکومت فاطمیان، هم از لحاظ گستردگی قلمرو و حوزه حکومتی-بخش وسیع شمال آفریقا و شهرهای جنوبی مدیترانه- و هم از لحاظ زمانی که قریب 250 سال بر این سرزمین ها حکمرانی کردند، بزرگترین حکومت شیعی در طول تاریخ است. حکومتی شیعی مذهب که در تقابل با عباسیان سنی مذهب توانستند قلمرو خویش را حفظ و عقاید و مذهب خویش را تبلیغ و اشاعه کنند. روایات جعلى بودن نسب فاطمیان، ، اباحه گری و تعطیلی احکام و حدود الهی به کرار در این گزارشات دیده می شود. دامنه کار این تحقیق، بررسی تاریخ نگاری مورخان شرق جهان اسلام و از نظر زمانی شامل قرن چهار تا هفت هجری یعنی مقارن تشکیل و اقتدار و انحلال فاطمیان است. این پژوهش توسط مفهوم عینیت تاریخی در داده های مورخین و با نقد بیرونی مورخین راهی برای کشف حقیقت فاطمیان از خلال گزارش های تاریخی به تصویر کشیده است. گرایش های سیاسی و عقیدتی مورخ، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخ بر گزارش های آنان از حکومت فاطمیان تأثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است. کلمات کلیدی: اسماعیلیه، فاطمیان، عباسیان، تاریخ نگاری.

دانش آموخته

• مرضیه باباخان

استاد راهنما

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• فاطمه جان احمدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس