چکیده

در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه ابن­سینا و ملاصدرا دربارة علم خدا به جزئیات عالم هستی یعنی عالم طبیعت تبیین گردد. درست است که موضوع رساله علم خدا به جزئیات در حکمت مشاء و متعالیه است ولی از آنجا که دیدگاه شخصی همچون شیخ الرئیس، رئیس حکمای مشاء، مبین نظریات حکمت مشاء است و همچنین ملاصدرا مؤسس حکمت متعالیه است، دیدگاه این دو بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته است البته اشاره­ای هم به سخنان دیگر حکمای مشاء و متعالیه شده است. در فصل اول این رساله، به مبادی تصوریه و تصدیقیه بحث علم خدا به جزئیات پرداختیم مطالبی همچون تعریف علم، اقسام علم و علم به امور مادی. فصل دوم به دیدگاه ابن سینا اختصاص یافته است. ابن سینا بر آن است که علم واجب به ماسوا به صورت صور ارتسامیه است و در خصوص علم به مادیات هم معتقد است که این موجودات، به صورت کلی برای واجب معلومند و ضمن بیان مراد از این کلی، به شبهة برخی از معترضان به ابن سینا پاسخ داده شده است. در فصل سوم اختصاصاً اعتراضاتی که از سوی حکمای متأخر به ابن سینا شده است بحث شده است. از آنجا که ملاصدرا حکمت متعالیه را تعالی یافتة حکمت مشاء و اشراق می­داند لذا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریة مشاء دفاع می­کند. در فصل چهارم نظر ملاصدرا دربارة علم خدا به جزئیات بیان شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا دو روش را طی می­کنند اول روش حکماء و دوم روش عرفاء. در فصل چهارم روش برهانی بیان شده است که با مقدمات برهانی علم واجب به ما سوا را در مقام ذات واجب اثبات می­کند و کمبود دیدگاه مشاء و اشراق را در این می­داند که علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی­کنند و این موجب نقص ذات واجب می­شود. همچنین در این فصل به دیدگاه شیخ اشراق نیز اشاره­ای شده است و از آنجا که ملاصدرا این دیدگاه را بهترین دیدگاه در باب علم واجب به ما عدا می­داند آن را مفصل مطرح کرده و پس از ناکافی دانستن آن به دفع نقیصه از این برهان می­پردازد. در فصل پنجم علم واجب به ماعدا به روش عرفانی بیان شده است و با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می­رسیم که واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچکدام خارج از ذات نمی­باشد. در پایان هم به نتیجه و خاتمه می­رسیم که دستاورد نظر ابن سینا و ملاصدرا در بحث علم واجب در آن بیان شده است.

دانش آموخته

• سعید رسالتی

استاد راهنما

• احمد واعظی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

استاد مشاور

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام