چکیده

حج اقیانوس وسیعی از معارف اسلامی است که جنبه های گوناگونی دارد و مجموعه شرایط زمانی, مکانی, مناسکی و انسانی حاکم بر حج زمینه های متعددی را برای تبیین و تبلیغ احکام و معارف اسلامی فراهم می کند. در این تحقیق با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای ظرفیت های تبلیغی حج بررسی شد و مشخص گردید حج مبتنی بر فضای ارتباطی از ویژگی های تبلیغی ای مانند ارتباط غیرزبانی خدا و انسان در حج, گروهی بودن سفر, افزایش توان ارتباطی مبلغ در حج, -برقرای ارتباط موثر در حج, ظرفیت‌های تبلیغی حج برای تغییر نگرش زائران, بازخوردگیری تبلیغی در حج نام برد. افزون بر این ویژگی های مکانی-نمادی حج سبب پپدایش این ویژگی های تبلیغی حج می شود:تاثیر محیط و مکان حج در انتقال پیام تبلیغی, پتانسیل فرهنگی–تبلیغی نمادها در حج, بازشناسی و بازیابی هویت دینی و هویت تمدنی, زیارت و ارتباط عاطفی با اهل بیت علیهم السلام. د رادامه اصول ارتباطی-تبلیغی مبلغ در حج را می-توان در این موارد ملاحظه کرد: توجه به ارتباط غیرکلامی و ساماندهی آن, اثربخشی ارتباطات میان فردی, نزدیک شدن و صمیمی بودن(خودمانی بودن), ارتقاء اعتبار فرستنده پیام, گوش دادن فعال. پیام یکی از مهم ترین اجزای فرایند تبلیغی است که قبل از حج در قالب کسب آمادگی و رفع موانع زیارت خانه خدا, تهی ه زاد و توشه حلال, توجه به حق-الناس , صله رحم و تقویت ارتباط با اقوام, تعبد به دستورات الهی و یادگیری احکام دین قابل طرح است. در حین سفر حج بیشترین پیام های تبلیغی را می توان مطرح کرد مانند گناه گریزی, یاد مرگ, نجوای عاشقانه با خداوند, تشبّه به فرشتگان, ذکر قلبی, اهمیت نماز , یادآوری بهشت و نعمت های بهشتی, واقعیت و زشتی گناه, پیمان با خدا, امید و توکل, یاد محشر و قیامت و اخلاص البته علاوه بر این پیام های سیاسی اجتماعی مانند انسجام اجتماعی و دوری ومبارزه با دشمنان نیز قابل طرح است. در این سفر موقعیت مخاطب نیز مهم است. زائران از جهت ویژگی های روحی روانی دلبستگس بیشتری به خدا پیدا می کنند] رفتارهای مهرورزانه در بین آنها افزایش می یابد و تعلقات آنها از دنیا کمتر می شود. از جهت جامعه شناسی مخاطب نیز روحانی کاروان باید به آداب و رسوم, سبک زندگی و طبقه اجتماعی زائران دقت کند. در حج نیز مانند هر فرایند تبیلیغی دیگر موانع تبلیغی وجود دارد که در همه اجزا و عناصر فرایند تبلیغ قابل توجه است که موانع محیطی مانند غلبه جاذبه های مادی محی طی ,نگرش‏های توری ستی به سفر حج و بازارگردی از سایر موانع مهم تر به نظر می-رسد. در پایان پیشنهاد می شود جهت استفاده حداکثری از ظرفیت های تبلیغی حج, این موضوع به عنوان یکی از سرفصل های آموزشی روحانیون کاروان قرار گیرد تا ایشان نسبت به موضوع حساس شده و در سفر حج از این ظرفیت ها حداکثر استفاده شود. همچنین بسیار مناسب است تجارب و خاطرات روحانیون کاروان در این موضوع فراخوان و طبقه بندی شود . البته دقت نظرهای علمی در این موضوع برای دانشجویان تبلیغ و ارتباطات و همچنین طلاب سطح 3 رشته تبلیغ با گرایش حج نیز می تواند عرصه های نظری این موضوع را تقویت نماید.

دانش آموخته

• محسن محمدی

استاد راهنما

• نصرالله آقاجانی

  عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام