چکیده

در مساله صادر نخست، سخن از چیستی و هستی امری است كه به عنوان نخستین فعل الهی و حلقه اتصال میان كثرات با مبدأ هستی، ایفای نقش می‌كند. تحقیق حاضر در راستای كاوش از این مطلب در دو نظام فلسفی و عرفانی، در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول: با عنوان «كلیات» شامل مباحث مقدماتی، مفهوم‌شناسی و گذری مختصر بر حیات علمی امام خمینی(ره) است؛ بخش دوم: با عنوان «صادر نخستین در هستی شناسی فلسفی» از سه فصل تشكیل می‌شود. در فصل اول به تفسیر نظام وحدت و كثرت و در فصل دوم، به اصل علت و معلول پرداخته می‌شود. این دو فصل از مقدمات مهمی هستند كه در تقریر قاعده «الواحد لایصدر عندالاالواحد» كه متولّی بحث از صادر نخست در نظام فلسفی است نقش اساسی ایفا می‌كنند. در این دو فصل نوع وحدت مبدأ هستی، وحدت حقه حقیقی، نوع فاعلیت او، فاعلیتی تام و بی‌نیاز از غیر، نوع جعل حق، جعل بسیط، و اثر چنین فاعلی در نزد متفكران اصالت وجودی، وجود صادر نخست و در نزد متفكران اصالت ماهوی، ماهیت صادر نخست معرفی می‌شود. در فصل سوم با تقریر و اثبات قاعده الواحد، به مصداق صادر نخست در نظام هستی پرداخته می‌شود و نزد حكمای جمهور و صدرالمتألهین در حكمت متعالیه متقدم و هم چنین دیدگاه تعلیمی امام خمینی(ره) عقل اول به عنوان أحق موجودات به مقام صادر نخست شناخته می‌شود. بخش سوم: با عنوان «صادر نخست در هستی‌شناسی عرفانی» به بررسی تفاوت‌های بنیادی هستی شناختی عرفانی با فلسفی می‌پردازد. در فصل اول آن، تحت عنوان «مبانی بحث» اصول هستی‌شناسی عرفانی چون نظریه وحدت شخصی وجود به جای تشكیك در وجود، تجلی و ظهور به جای نظریه علت و معلول و مظاهر وجود به جای ممكنات فلسفی تقریر می‌شود با چنین بینشی صادر نخست به ظاهر نخست عرفانی متحول می‌شود. بخش چهارم: با عنوان «دیدگاه جمع فیلسوفان عارف» در فصل اول به تحلیل نظریه جمع متفكرانی چون صدرالمتألهین و امام خمینی می‌پردازد كه در جهت توجیه وجیه دو قول فلاسفه و عرفا و جمع بین اقوال آنها در مصداق صادر نخست تلاش می‌كنند. در فصل دوم با استفاده از معنای لغوی كلمه «خلق»، نص صریح اهل معرفت و استشهاد به روایات ثابت می‌كند كه ساخت نفس رحمانی بسی والاتر از ساحت عقل اول است. واژگان كلیدی: عقل اول، نفس رحمانی، وحدت شخصی وجود، علت و معلول، قاعده الواحد.

دانش آموخته

• مرضیه رمضانی

استاد راهنما

• سید یدالله یزدان پناه

  استاد سطح عالی حوزه علمیه / عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی

استاد مشاور

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام